بیایید با این واقعیت روبرو شویم، مورد انتقاد واقع شدن، همواره تا حدودی احساس منفی در افراد ایجاد می‌کند، خواه انتقاد سازنده باشد و خواه مخرب! اما انتقاد کردن، اجتناب ناپذیر هم هست.

انتقاد وقتی به درستی ارائه شود، می‌تواند ابزار مفیدی برای همه ما باشد تا به یکدیگر کمک کنیم نتایج بهتری ارائه بگیریم، انگیزه دریافت کرده و روابطمان را تقویت کنیم.

بسیار خب! انتقاد سازنده چیست، چه فوایدی دارد و چگونه می‌توانیم انتقاد سازنده کنیم؟ در مقاله پیش رو این موارد را بررسی می‌کنیم و نکات مهمی در این زمینه با هم یاد می‌گیریم.

خوشحالیم که قرار است تا انتهای مطلب، همراهمان باشید.

انتقاد سازنده چطور تعریف می‌شود و چه معنایی دارد؟

انتقاد سازنده یک روش بازخوردی است که توصیه‌های خاص و قابل اجرا را ارائه می‌دهد. بازخورد سازنده خوب، نتایج مثبت را تسهیل می‌کند و یک اتمسفر مثبت ایجاد می‌کند. همچنین فضای امنی را فراهم می‌کند که در آن شخص به اندازه کافی احساس امنیت می‌کند تا سؤال بپرسد، کمک بخواهد و ایده‌ها را به اشتراک بگذارد.

همچنین در یک انتقاد سازنده، راهکارهای مفید و مؤثری نیز به همراه انتقاد به طرف مقابل هدیه می‌شود.

انتقاد سازنده چه تفاوتی با انتقاد مخرب دارد؟ + جدول!

 

ابتدا تفاوت‌های انتقاد سازنده با انتقاد مخرب را در قالب یک جدول ببینیم:

انتقاد سازنده	انتقاد مخرب
طرف مقابل را نقد می‌کند	طرف مقابل را نفی می‌کند!
شجاعت در آن است	وقاحت در آن است
به خود فرد گوشزد می‌شود	در جمع مطرح می‌شود
ادبیات این نوع نقد، نرم، مؤثر و دوستانه است	احتمالاً همراه با فریاد، توهین و دادوبیداد است

بسیار خب!

بیاید با هم چند نکته دیگر هم در مورد تفاوت انتقاد سازنده و انتقاد مخرب بخوانیم:

انتقاد سازنده این‌گونه است:

انتقاد سازنده واضح، مستقیم و صادقانه است و اجرای آن، آسان است. در این نوع انتقاد، مثال‌های خاص و پیشنهادهای عملی برای ایجاد تغییرات مثبت ارائه می‌شود. این نوع بازخورد همچنین راه‌هایی را نشان می‌دهد که گیرنده آن، می‌تواند در رفتار خود پیشرفت‌های مثبتی ایجاد کند تا مشکلات آینده و تکرار اشتباهات را به حداقل برساند.

انتقاد مخرب این‌گونه است:

انتقاد مخرب صرفاً بر روی مشکل متمرکز است. این نوع بازخورد هیچ تشویق، کمک یا حمایتی برای بهبود ارائه نمی‌دهد. علیرغم نیت احتمالاً مثبت انتقادکننده، اغلب باعث کاهش روحیه و کاهش اعتمادبه‌نفس طرف مقابل سمی شود.

انتقاد سازنده چه فواید و مزایایی دارد؟

 

برخلاف انتقاد مخرب یا منفی، انتقاد سازنده باعث ایجاد اعتماد می‌شود و فرصتی برای رشد هر دو طرف فراهم می‌کند. دو عنصر کلیدی موفقیت انتقاد سازنده، زمینه و توصیه عملی است.

این نوع بازخورد، زمینه‌ها و فرصت‌های بهبود و تغییرات مثبت را به انتقاد گیرنده می‌دهد که برای درک اینکه چرا بازخورد ارائه می‌شود، بسیار مهم است.

همچنین حاوی گام‌های عملی و پیشنهادهایی برای بهبود اعتماد بین هر دو طرف است. این ترکیب همچنین دری را برای گفتگو، همکاری و توسعه حرفه‌ای باز می‌کند.

چند اصل مهم که در انتقاد سازنده باید رعایت کنیم!

 

اگر می‌خواهید انتقادتان، سازنده باشد، اصول زیر را حتماً رعایت کنید:

اصل اول: بر رفتار تمرکز کنید، نه شخصیت!

یک بازخورد مناسب و خوب، بر رفتار تمرکز می‌کند. نکته‌ای که یک انتقاد را تبدیل به یک انتقاد سازنده یا برعکس، تبدیل به یک انتقاد مخرب می‌کند، نوع واکنشی است که به آن دارید.

در انتقاد سازنده، به اینکه آن رفتار از طرف چه کسی صورت پذیرفته، توجه نکنید. یک قدم جلوتر بروید و ببینید رفتاری که می‌خواهید اصلاح شود چیست.

مثلاً به جای اینکه بگوییم: “این رفتار از تو بعید بود. از تو انتظار نداشتم!” می‌توانید بگویید:”به نظر من این رفتار، رفتار مناسبی نیست”.

اصل دوم: از طرف خودتان حرف بزنید؛ کلی‌گویی نکنید

در یک انتقاد مناسب، نظر شخصی شما بیان می‌شود، این را هم در نظر بگیرید که این نظر، می‌تواند درست نباشد، هرچند شما واقعاً به آن معتقد باشید.

مثلاً می‌توانید بگویید: “من این کار را دوست ندارم”. شاید این، کمی عنصر خودخواهی داشته باشد، اما نباید فراموش کرد که شما، از نیت و قصد طرف مقابل، اطلاع ندارید و فقط حق دارید نظر شخصی‌تان را بگویید.

مثالی دیگر: “وقتی این کار را انجام می‌دهی، من احساس می‌کنم …»

حتی می‌توانید جمله خودتان را از این هم بهتر کنید و بگویید: “اگر به جای این کار، فلان کار را انجام دهی، احساس بهتری در موردت خواهم داشت.”

اصل سوم: انتقاد سازنده، خاص و ویژه به نظر می‌رسد!

انتقاد سازنده را خاص و ویژه کنید. هرچه برای جزئیات انتقادتان بیشتر فکر کنید، بهتر است. ضمن اینکه باید جزئیات بیشتری از رفتار مطلوب و موردپسندتان به فرد مقابل بدهید که دچار سوءتفاهم نشود.

اصل چهارم: بهتر است انتقاد را به زمان طولانی موکول نکنید!

بهتر است بین رفتاری که از فرد سر زده با واکنش شما، فاصله زیادی نیفتاده باشد. برای اینکه انتقاد شما تأثیر خوبی بر فرد انتقاد شونده داشته باشد، باید در زمانی کوتاه نسبت به رفتاری که اتفاق افتاده انجام شود.

چرا؟ چون موضوع مورد بحث، تازگی خود را از دست می‌دهد و کهنه می‌شود؛ بنابراین واکنش شما، آن تأثیر به خصوص را نخواهد گذاشت.

البته اگر از رفتار فرد مقابل خیلی عصبانی هستید، لطفاً اول کمی آرام شوید تا احساساتتان را کنترل کرده و سپس واکنش درست‌تری از خود نشان دهید.

مراحل انجام یک بازخورد سازنده، چطور انتقاد سازنده کنیم؟

در اینجا به کوتاه‌ترین شکل ممکن، نحوه ارائه یک بازخورد سازنده را خدمتتان می‌گوییم:

1- تکنیک ساندویچ!

تکنیک ساندویچ، یک تکنیک معروف برای ارائه بازخورد به ویژه در محیط‌های کاری است. هرچند، در جاهای دیگر هم می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

مدیرانی که نگران پیامدهای انتقال پیام انتقادآمیز هستند، از این ابزار استفاده می‌کنند.

مراحل اجرای تکنیک ساندویچ، ساده و به شرح زیر است:

ارائه نظر مثبت به طرف مقابل؛

مطرح کردن انتقاد سازنده با لحن مثبت؛

ارائه نظر مثبت دیگر به طرف مقابل!

در حقیقت گویی دارید انتقاد خود را بین یک دو تمجید و تحسین قرار داده و به طرف مقابل تقدیم می‌کنید.

با این کار، تلخی انتقادتان تا حد زیادی بین دو نکته مثبت، از بین خواهد رفت و لااقل درجه‌اش کمتر خواهد شد.

مثال (برای انتقاد از مردی که همواره دیروقت به خانه می‌آید و حضور کمی در خانه دارد!)

“عزیزم می‌دانم که تو من و بچه‌ها را بسیار دوست دارید و برای آرامش ما تا دیروقت کار می‌کنی (لایه اول، ویژگی مثبت)، اما من و بچه‌ها دوست داریم کنار تو شام بخوریم و از اینکه تو کنار ما نیستی ناراحتیم، لطفاً سعی کن از این به بعد جوری برای کارهایت برنامه‌ریزی کنی که زودتر به خانه برسی و وقت بیشتری را با ما باشی (لایه دوم یا انتقاد به همراه راه‌حل)، تو مرد بی‌نظیری هستی و من به وجود تو افتخار می‌کنم (لایه سوم، ویژگی مثبت)”

2- بازخورد خود را مشخص کنید

هرچه بازخورد شما دقیق‌تر و با جزئیات تر باشد، عملی‌تر خواهد بود. جملات مبهم و ناقص بیان نکنید. در عوض، ایرادات یا تغییرات رفتاری را که می‌خواهید ببینید فهرست کنید. این مرحله رسیدگی به رفتار و تغییر مسائل را برای طرف مقابل آسان‌تر می‌کند.

در اینجا یک نمونه از بازخورد مبهم در مقابل یک بازخورد خوب آورده شده است:

انتقاد مبهم: “سلام جولی، کاش شروع به نوشتن چند مقاله در مورد بازاریابی می‌کردی.”

انتقاد کامل: «سلام جولی، دوست داشتم یک مقاله بازاریابی در مورد نحوه شناسایی و برقراری ارتباط با مخاطبان هدف خود می‌نوشتی! لطفاً این موضوع را شروع کن و اگر به کمک و جزئیات بیشتری نیاز داری، به من اطلاع بده!.»

انتقاد مبهم بسیار گسترده و گیج‌کننده است، زیرا بازاریابی یک موضوع بسیار کلی است. در مقابل، انتقاد خاص شفافیت را ارائه می‌دهد و کار را عملی‌تر می‌کند، زیرا بسیار دقیق است.

استفاده از این رویکرد به کارمندان و همکاران خود شفافیت می‌دهد. هر چه آن‌ها درخواست را بهتر درک کنند، نسبت به کار و نحوه تکمیل آن احساس عدم اطمینان یا اضطراب کمتری خواهند داشت.

3- توصیه‌ها و راه‌های بهبود ارائه دهید!

دلیل اصلی دادن بازخورد و انتقاد کردن، کمک به بهبود فرد است. به یاد داشته باشید، بازخورد خوب یک هدیه است!

ارائه توصیه‌هایی در مورد کارهایی که فرد می‌تواند برای بهبود انجام دهد دارای طیف وسیعی از مزایا است، از جمله موارد زیر:

درک بهتر از شما و انتظارات شما

توانایی همسو شدن با انتظارات

این یک فراخوان قدرتمند برای اقدام است و به انتقاد گیرنده، یک برنامه عملی می‌دهد

همچنین به آن‌ها کمک می‌کند تا به جای به تعویق انداختن کارها و اهمال‌کاری، در مورد آنچه صحبت کرده‌اید، عمل کنند.

مثال:

توصیه ضعیف: «ارائه خیلی طولانی است. کوتاه‌ترش کن.»

توصیه قوی: “اگر برای هر موضوعی که بیان می‌کنی، یک مثال بزنی، ارائه به راحتی از 30 دقیقه به 20 دقیقه کاهش می‌یابد. این کار آن را مختصرتر و تأثیرگذارتر می‌کند. در حال حاضر، شما دو تا سه مثال برای هر موضوع بیان می‌کنی!”

توصیه اول خیلی مفید نیست، زیرا فاقد وضوح و مشخص بودن است. مثال دوم بهتر است زیرا بسیار خاص است و دیدگاه شما را با توضیح منطق شما به فرد نشان می‌دهد.

4- از فرضیات بپرهیزید

فقط زمانی توصیه‌هایی ارائه کنید که حقایق را در مورد آن موضوع یا شخص خاص بدانید. از هر گونه وسوسه‌ای برای نتیجه‌گیری سریع خودداری کنید و در عوض مشاهده کنید.

مفروضات اشتباه می‌توانند به عنوان حملات شخصی تلقی شده و می‌توانند باعث ناراحتی در طرف مقابل شوند.

مثال:

انتقاد: “مجری کمی مضطرب بود و جلسه واقعاً جریانی که باید داشت را نداشت.”

فرض: “مجری هیچ تجربه‌ای برای برگزاری کارگاه‌های حضوری را نداشته است.”

این فرض لزوماً درست نیست. مجریان باتجربه برای تسهیل کارگاه‌ها، به ویژه هنگام ارائه در یک محیط جدید و برای مخاطبان جدید، شاید باید کمی هیجان‌زده‌تر عمل کنند تا به اعضای حاضر، انرژی تزریق کنند.

فرض اینکه فردی بی‌تجربه است فقط به این دلیل که کمی هیجان‌زده به نظر می‌رسد، می‌تواند به روحیه آسیب برساند و امنیت روانی‌اش را کاهش دهد.

همچنین نتیجه معکوس دارد، زیرا گیرنده بازخورد احتمالاً هرگونه انتقادی را که پس‌ازآن انجام می‌شود، رد می‌کند، حتی اگر دقیق باشد.

انتقاد سازنده را چگونه به درستی یاد بگیریم؟

کتاب تیغ، یکی از معدود کتاب‌هایی است که به طور ویژه به موضوع انتقادات و به ویژه انتقاد سازنده و روش‌های آن می‌پردازد. روی تصویر زیر کلیک کنید و در مورد کتاب تیغ، نکات بیشتری بخوانید: