بوم مدل کسب و کار – طراحی، تکمیل و اجرا
سرفصل های مهم این مقاله
بوم مدل کسب و کار یک ابزار بصری فوق‌العاده برای کسب و کارها و تجارت است. با استفاده از این بوم می‌توان 9 بخش اصلی یک کسب و کار را در یک صفحه به نمایش گذاشت و نقاط ضعف و قوت آن را بررسی کرد. بوم کسب و کار فرصتی منحصربه‌فرد برای رشد و توسعه کسب و کارها است. در این مقاله قصد داریم معرفی و اهمیت بوم کسب و کار، نحوه طراحی و اجرای آن را بررسی کنیم.
بوم مدل کسب و کار چیست؟
بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas) یک ابزار مفید و کاربردی است که برای طراحی، توسعه و تحلیل یک کسب و کار استفاده می‌شود. الکس استروالدر (Alex Osterwalder) نخستین فردی بود که بوم مدل کسب و کار را در سال 2005 معرفی کرد. این ابزار به صاحبان کسب و کارها کمک می‌کند تا به صورت بصری و استراتژیک، کسب و کار خود را در قالب یک بوم و صفحه مدیریت کنند و ارتباط آن را بررسی نمایند. بوم کسب و کار شامل 9 بخش است که اجزای اصلی آن هستند.
اهمیت و ضرورت بوم مدل کسب و کار چیست؟
به طور کلی، بوم کسب و کار یک ابزار ارزشمند برای تکامل و موفقیت در کسب و کارها است. صاحبان کسب و کارها می‌توانند با استفاده از آن، تصمیمات آگاهانه‌ای اتخاذ کنند و فرصت‌های رشد خود را شناسایی نمایند. بوم کسب و کار خطرهای یک تجارت را به حداقل می‌رساند و استراتژی مناسب و ظریف برای موفقیت را ایجاد می‌کند. در اینجا، اهمیت و ضرورت بوم کسب و کار را بررسی خواهیم کرد.
- با استفاده از بوم مدل کسب و کار یک نمای کلی از جنبه‌های مدل کسب و کار خود خواهید داشت. این مدل در مقایسه با مدل‌های سنتی، سریع‌تر است و جزئیات ضروری را در خود جای داده است.
- بوم کسب و کار تمام اجزای کسب و کار را در خود دارد و می‌توان به راحتی زمینه‌های پیشرفت و بهبود را در آن شناسایی کرد.
- بوم مدل کسب و کار به تیم کارفرمایان کمک می‌کند تا با یکدیگر درک مشترکی از کسب و کار داشته باشند. در نهایت، هماهنگی و همکاری بهتری در راستای رشد اهداف شغلی انجام خواهد گرفت.
- بوم کسب و کار یک ابزار انعطاف‌پذیر است که می‌توان به راحتی آن را ویرایش و بروزرسانی کرد. یک کسب و کار با استفاده از این بوم می‌تواند تغییرات را به راحتی اعمال کرده و نیاز مشتریان را پاسخگو باشد.
- شرکت‌های بزرگ و استارت‌آپ‌ها با تعداد کارمندان کم نیز می‌توانند از بوم کسب و کار استفاده کرده و به موفقیت دست یابند.
- با استفاده از این بوم می‌توان خلاقیت و نوآوری را افزایش داد. ایده‌های جدید را شکوفا کرد و در راستای بهبود تجارت خود قدم برداشت.
- بیشتر بخوانید: مهارت های کارآفرینی
- بیشتر بخوانید: راه اندازی کسب و کار موفق
- بیشتر بخوانید: راه اندازی کسب و کار اینترنتی
- بیشتر بخوانید: اهمیت مدیریت تولید در کسب‌وکارها
فرق بیزینس مدل و بیزینس پلن چیست؟
بیزینس مدل (Business Model) یا مدل کسب و کار یک نقشه استراتژیک و کلی برای ایجاد ارزش اقتصادی به یک کسب و کار است. بیزینس مدل به این سوال جواب خواهد داد که چگونه به کسب و کار خود ارزش بدهید و از آن ارزش بهره‌برداری کرده و به سود برسید. عناصری از جمله محصول، خدمات، مشتریان، کانال‌های فروش، هزینه‌ها، درآمد و ساختار کسب و کار در این مدل کسب و کار مورد توجه قرار می‌گیرند.
بیزینس پلن (Business Plan) یا طرح کسب و کار یک سند جامع و کامل از یک کسب و کار و تجارت است. این سند شامل اطلاعات ارزشمندی در مورد محصول، خدمات، برنامه‌های عملیاتی، بازار هدف و پیش‌بینی‌های مالی است. بیزینس مدل و بیزینس پلن با یکدیگر متفاوت هستند و در اینجا تفاوت‌های آن‌ها را ارائه خواهیم کرد:
- سطح جزئیات: بیزینس مدل توجه به کلیات و استراتژیک دارد و در مقابل، طرح کسب و کار دقیق، عملیاتی و با توجه به جزئیات است.
- اهداف: در مدل کسب و کار هدف درک چگونگی کارکرد کسب و کار است، اما در طرح کسب و کار هدف اصلی جذب سرمایه و برنامه‌ریزی است.
- میزان انعطاف‌پذیری: بیزینس مدل انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به بیزینس پلن دارد و با توجه به شرایط بازار قابل تغییر است. بیزینس پلن علاوه بر انعطاف‌پذیری کم‌تر، نیازمند بروزرسانی دوره‌ای است.
- زمان استفاده: از بیزینس مدل در مراحل آغازین ایده‌پردازی و توسعه کسب و کار می‌توان بهره گرفت. زمان استفاده از طرح کسب و کار پس از تدوین مدل کسب و کار است تا جزئیات بیشتری به دست آید.
- آینده:مدل کسب و کار بر آینده و چشم‌انداز کسب و کار مورد نظر متمرکز است. در مقابل، تمرکز بر آینده بیزینس پلن بر اساس داده‌های فعلی و پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت است.
روش طراحی بوم مدل کسب و کار
بوم مدل کسب و کار مزایای بسیاری برای انواع مختلف کسب و کارها دارد. هر کسب و کاری حتی با تعداد کارکنان اندک نیز می‌تواند بوم کسب و کار خود را طراحی کند. این طراحی به شما کمک می‌کند تا کسب و کار خود را به صورت منسجم و جامع ترسیم کرده و برای بهبود آن تلاش کنید. مراحل طراحی یک بوم مدل کسب و کار را دنبال کنید:
1_ تیم خود را تشکیل دهید و لوازم مورد نیاز را تهیه کنید
مرحله نخست در طراحی بوم کسب و کار، تشکیل گروه و تیم است. ابتدا گروهی از افراد شرکت را برای پوشش همه جانبه کسب و کار خود جمع کنید. سپس، از لوازمی از جمله تخته وایت‌برد، ماژیک و کاغذهای چسب‌دار برای ایجاد بوم استفاده کنید. می‌توانید در پلتفرم آنلاین مانند Creately فضای کاری خود را ایجاد کنید.
2_ ایده‌ها و اهداف خود را مشخص کنید
اهداف خود را در بوم کسب و کار ترسیم و تعریف کنید. ایده‌های خود برای کسب و کار را تحلیل کرده و آن‌ها را محدود کنید. اهداف را با همکاران و تیم خود بررسی کنید و راهکارهای رسیدن به آن‌ها را ارزیابی کنید.
3_ بوم کسب و کار خود را طراحی کنید
در مرحله بعدی، برای ترسیم بوم کسب و کار ابتدا آن را به 9 قسمت مساوی تقسیم‌بندی کنید.
4_ بخش‌های کلیدی را بشناسید
اجزای بوم کسب و کار را با عنوان بخش‌های مشتریان، ارتباط با مشتریان، کانال‌های توزیع، جریان‌های درآمد، فعالیت‌های کلیدی، منابع کلیدی، شرکای کلیدی، ساختار هزینه‌ها و ارزش‌های پیشنهادی مشخص کنید.
5_ اطلاعات مورد نیاز بوم را کامل کنید
با همکاری تیم خود هر بخش از بوم را با اطلاعات صحیح و دقیق پر کنید. از داده‌ها، کلمات کلیدی و نمودار برای نشان‌دادن مفاهیم و ایده‌های خود استفاده نمایید.
6_ بوم کسب و کار را تحلیل و بررسی کنید
پس از پر کردن اطلاعات مورد نیاز در بوم مدل کسب و کار، آن را تحلیل کنید. نقاط قوت، ضعف‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های کسب و کار خود را شناسایی کنید و با تیم خود در مورد آن بحث کنید.
7_ بوم کسب و کار را نهایی کنید
در آخر، مدل خود را نهایی کرده و از آن به عنوان یک مرجع بصری کارآمد استفاده کنید. برای ارتباط و هماهنگی مدل کسب و کار خود از بوم کسب و کار استفاده کنید. از این مدل برای تصمیم‌گیری‌های آگاهانه و استراتژیک استفاده کرده تا کسب و کار خود را به بهترین شکل هدایت کنید.
اجزای بوم کسب و کار
همان‌طور که گفتیم، بوم کسب و کار شامل 9 بخش مهم و ضروری است. یکی از ملزومات تجارت سازگار، انعطاف‌پذیری و پایداری آن است. 9 عنصر در مدل کسب و کار وجود دارد که برای موفقیت و پیشرفت کسب و کارها اهمیت بسیاری دارد. بوم کسب و کار شما باید شامل این 9 بخش باشد تا بتوانید مسیر درست موفقیت را در دنبال کنید. در اینجا، اجزای بوم کسب و کار را بررسی خواهیم کرد.
1_ بخش‌های مشتریان Custumer Segments
بخش‌های مشتریان جز مهمی در بوم مدل کسب و کار است. این جز کسب و کار را ملزم به تعریف و اولویت‌بندی مخاطبان هدف خود می‌کند. مشتریان کسب و کار بر اساس ویژگی‌ها، نیازها و رفتارهای مشترک خود تقسیم‌بندی می‌شوند. به عنوان مثال، در پلتفرم‌های مربوط به فیلم و سریال چندین دسته‌بندی وجود دارد. این دسته‌بندی‌ها بر اساس علایق و سلیقه‌های مختلف گروه‌بندی شده‌اند و نحوه ارائه خدمات منحصربه‌فرد می‌شود. در این تقسیم‌بندی‌ها، کسب و کارها مخاطب هدف خود را شناسایی کرده و تلاش می‌کنند چیزی که مخاطب به آن نیاز دارد را ارائه دهند. این دسته‌بندی‌ها می‌تواند بر اساس موقعیت‌های مکانی، سن، جنسیت و… با یکدیگر متمایز باشند.
2_ ارزش پیشنهادی Value Proposition
ارزش پیشنهادی بخش مهمی از بوم مدل کسب و کار است که نشان می‌دهد شما که ارزش منحصربه‌فردی را به مشتریان ارائه می‌دهید. از همه مهم‌تر این است که بفهمید چه چیزی باعث می‌شود تا مشتریان به شما و کسب و کارتان مراجعه کرده و چرا باید خدمات و محصولات شما را انتخاب کنند؟ اهمیت این بخش در جذب مشتری، تمایز از رقیبان، افزایش فروش و وفاداری مشتریان خواهد بود. در ارزش پیشنهادی باید به نکات مهمی از جمله برطرف کردن نیاز مشتری، چگونگی ارائه راه‌حل توسط محصول یا خدمات، مزایای محصول و خدمات نسبت به رقبا و گروه هدف مخاطبان توجه شود.
- بیشتر بخوانید: راه اندازی کافی شاپ
- بیشتر بخوانید: راه اندازی تولیدی کیف چه مراحلی دارد؟
- بیشتر بخوانید: راه اندازی خط تولید سنگ مصنوعی
- بیشتر بخوانید: راه اندازی کسب و کار با 50 میلیون!
3_ کانال‌های توزیع Channels
در بوم کسب و کار منظور از کانال‌های توزیع مسیرهایی است که محصول و خدمات شما به دست مشتریان میرسد. در واقع، این بخش پل ارتباطی بین ارائه کنندگان محصول و خدمات با مشتریان است. این جز از بوم کسب و کار اهمیت و نقش چشم‌گیری در موفقیت کسب و کار دارد. کانال‌های توزیع باعث برقراری ارتباط بهتر با مشتریان، تسهیل در فروش محصول و ارائه خدمات، ارائه ارزش پیشنهادی و آگاه‌سازی مشتریان خواهد شد. کانال‌ها به دو صورت فیزیکی و دیجیتال قابل ارائه هستند.
کانال‌های توزیع فیزیکی مانند فروشگاه‌ها و فروش مستقیم و کانال‌های دیجیتال مانند وب‌سایت‌ها، فروش آنلاین و اپلیکیشن‌های تلفن همراه هستند. به عنوان مثال، شما یک تولیدکننده کفش هستید. می‌توانید از کانال‌هایی مانند فروشگاه فروش کفش، فروش آنلاین از طریق وب‌سایت اختصاصی، تبلیغ در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و بازارچه‌های آنلاین مانند دیجی کالا و با سلام محصول خود را تبلیغ کرده و به فروش برسانید.
4_ روابط با مشتریان Customer Relationships
بخش روابط با مشتریان نشان می‌دهد که چگونه می‌توان روابطی را با مشتریان ایجاد کرد و رشد داد. این یکی از اجزای مهم در بوم مدل کسب و کار است که به نحوه برقراری ارتباط با مشتریان، تعامل با آن‌ها و حفظ این ارتباط اشاره دارد. روابط با مشتریان باعث افزایش وفاداری آن‌ها، افزایش درآمد و فروش، کسب بازخورد مشتریان در مورد کسب و کار شما و تبلیغ آن به دیگران خواهد شد. ارتباط با مشتریان به چندین نوع تقسیم‌بندی می‌شود:
- روابط شخصی: مشتریان به صورت حضوری یا مجازی از طریق ایمیل، تماس تلفنی و روش‌های دیگر با شما تعامل می‌کنند.
- دستیار خصوصی: شما یک دستیار اختصاصی برای کمک به مشتری انتخاب می‌کنید.
- خدمات خودکار: در این نوع از ارتباط با مشتریان، فرآیندهای ماشینی برای کمک به مشتریان در نظر می‌گیرید.
- سلف سرویس: در ارتباط سلف سرویس، شما هیچ ارتباطی با مشتری ندارید، اما آنچه که مشتری برای کمک نیاز دارد را ارائه می‌دهید.
- جوامع و انجمن‌ها: این ارتباط شامل بسترهای آنلاین است که مشتریان می‌توانند در مورد محصولات یا خدمات با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
- همکاری: در برقراری ارتباط به صورت همکاری، شرکت و صاحبان کسب و کارها به مشتریان خود این امکان را می‌دهند تا در فرآیند طراحی، تولید و توسعه محصولات همکاری کنند.
5_ منابع درآمد Revenue Streams
این بخش از بوم کسب و کار به شما نشان می‌دهد که چگونه از کسب و کار خود درآمد به دست آورید. منابع درآمد به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید چگونه از مشتریان پول کسب کنید و چه ارزش‌هایی را به آن‌ها ارائه دهید. منابع درآمد بخش اصلی درآمد کسب و کارها هستند و نشان می‌دهند چه ارزش‌هایی را به مشتریان ارائه می‌دهید. این درآمد به دو صورت خواهد بود:
- درآمد مبتنی بر تراکنش: درآمدی که مشتریان یک‌بار برای خرید محصول یا دریافت خدمات به کسب و کارها پرداخت می‌کنند.
- درآمد بازگشتی: درآمدی که کسب و کارها از خدمات ادامه‌دار یا پشتیبانی پس از فروش کسب می‌کنند.
کسب درآمد از روش‌های مختلفی امکان‌پذیر است. این روش‌ها شامل فروش محصولات و دارایی‌ها، هزینه استفاده از محصولات یا خدمات، هزینه دسترسی به محصولات، هزینه اجاره دارایی‌ها به مشتریان، واسطه‌گری و دریافت کارمزد و تبلیغ محصولات و خدمات دیگران به مشتریان می‌شود.
6_ منابع کلیدی Key Resources
منابع کلیدی در بوم کسب و کار به دارایی‌ها و توانایی‌های مورد نیاز برای اجرای مدل کسب و کار شما اشاره می‌کند. این منابع ضروری هستند و امکان مقیاس‌پذیری را به کسب و کار شما می‌دهند. با شناسایی و مدیریت منابع کلیدی می‌توان مدل کسب و کار را به بهترین شکل اجرا کرد تا به موفقیت رسید. انواع منابع کلیدی شامل موارد زیر هستند:
- منابع انسانی: حضور افرادی با تخصص‌ها و مهارت‌های مورد نیاز برای اجرای مدل کسب و کار
- منابع اطلاعاتی: شامل داده‌ها، دانش و اطلاعات مورد نیاز برای اجرای مدل کسب و کار
- منابع فناوری: استفاده از نرم‌افزارها، سخت‌افزارها و منابع فناوری دیگر
- منابع مالی: شامل میزان سرمایه، بودجه و منابع مالی دیگر برای رشد کسب و کار
7_ فعالیت‌های کلیدی Key Activities
فعالیت‌های کلیدی شامل مهم‌ترین فعالیت‌ها و وظایفی است که باید برای تحقق ارزش‌های پیشنهادی، ایمن‌سازی کانال‌ها، تقویت روابط با مشتریان و بهینه‌سازی جریان‌های درآمدی انجام دهید. این فعالیت‌ها شامل تولید و طراحی محصول، حل مسئله و مشکلات مشتریان و ایجاد پلتفرم است. با شناسایی و بهبود این فعالیت‌های کلیدی می‌توان گام بزرگی برای رسیدن به اهداف کسب و کار خود بردارید.
8_ مشارکت‌های کلیدی Key Partners
در بوم مدل کسب و کار بخش مشارکت‌های کلیدی نشان می‌دهد که با چه شرکایی همکاری کنید. مشارکت کلیدی فهرستی از شرکت‌ها، تأمین‌کنندگان و… هستند که ممکن است برای دستیابی به فعالیت‌های کلیدی به آن‌ها نیاز پیدا کنید. به عنوان مثال، اگر کسب و کار شما نتواند به تنهایی به ارزش پیشنهادی برسد، برای پیشرفت و موفقیت به چه کسی می‌توانید تکیه کنید؟ شرکای کلیدی در افزایش منابع و توانایی‌ها، کاهش هزینه‌ها، کاهش ریسک و افزایش سرعت به کسب و کار شما کمک کنند. انواع مشارکت‌های کلیدی در بوم کسب و کار شامل موارد زیر هستند:
- مشارکت استراتژیک: کسانی که با شما در یک هدف مشترک همکاری می‌کنند.
- مشارکت توزیع: مشارکت کلیدی که در عرضه خدمات و محصولات به مشتریان به شما کمک می‌کنند.
- مشارکت بازاریابی: افرادی که خدمات و محصولات شما را به مشتریان تبلیغ می‌کنند و برای فروش به شما کمک می‌کنند.
- تأمین‌کنندگان: مشارکت کلیدی که در تامین مواد اولیه، قطعات و منابع دیگر برای تولید محصول به شما کمک می‌کنند.
- مشارکت فناوری: مشارکت کلیدی که فناوری‌ها، ابزارها و نرم‌افزار‌های مورد نیاز را برای بهبود کسب و کار به شما ارائه می‌دهند.
9_ ساختار هزینه Cost Structure
ساختار هزینه بخش مهمی در بوم مدل کسب و کار شما است. این بخش نشان می‌دهد که چه هزینه‌هایی را برای اجرای کسب و کار محتمل می‌شوید. این هزینه‌ها می‌تواند شامل هزینه‌های تولید، فروش، بازاریابی، توسعه، پشتیبانی و سایر هزینه‌ها باشد. ساختار هزینه‌ها در جهت پایداری مالی، قیمت‌گذاری محصولات و خدمات، مزیت رقابتی نسبت به رقبا و مقیاس‌پذیری کسب و کار اهمیت دارند. ساختار هزینه انواع مختلفی دارد که دو نوع آن هزینه‌های ثابت و متغیر هستند.
هزینه‌های ثابت هزینه‌هایی هستند که با کاهش و افزایش تولید تغییر نخواهند کرد. به عنوان مثال، اجاره، بیمه و حقوق کارکنان تغییر نمی‌کند. هزینه‌های متغیر نیز هزینه‌هایی هستند که با کاهش و افزایش تولید تغییر می‌کنند. این هزینه‌ها مانند هزینه مواد اولیه، انرژی و حمل و نقل می‌باشد.
چند نمونه بوم مدل کسب و کار
مدل‌های مختلفی از بوم کسب و کار وجود دارد. کسب و کارهای قدرتمندی از جمله نتفلیکس، تسلا و آمازون از بوم مدل کسب و کار استفاده می‌کنند. در اینجا دو نمونه از آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
بوم مدل کسب و کار تسلا
مدل کسب و کار تسلا بر پایداری، نوآوری و رویکرد مستقیم تمرکز دارد. این شرکت بر ترکیب فناوری پیشرفته با خودروهای برقی با رانندگی خودکار تمرکز دارد.
- بخش‌های مشتریان: علاقه‌مندان به فناوری و خودروهای لوکس برقی
- ارزش‌های پیشنهادی: خودروهای برقی با فناوری پیشرفته و برد طولانی
- کانال‌های توزیع: پلتفرم‌های آنلاین و فروشگاه‌های تسلا
- روابط مشتری: فروش آنلاین، پشتیبانی شخصی و مشارکت جامعه
- منابع درآمد: فروش خودروهای برقی و محصولات انرژی
- منابع کلیدی: امکانات تولیدی و تخصص فناوری
- فعالیت کلیدی: تولید خودروهای برقی و توسعه رانندگی خودکار
- مشارکت‌های تولیدی: تأمین‌کنندگان قطعات و شرکای شبکه شارژ
بوم مدل کسب و کار آمازون
آمازون از جمله کسب و کار قدرتمندی است که از بوم کسب و کار پویا و مقیاس‌پذیری استفاده می‌کند. این بوم به طور مداوم در حال تغییر و تکامل است و آمازون را به یک شرکت پیشرو تبدیل کرده است.
- بخش‌های مشتریان: طیف وسیعی از مشتریان از جمله خریداران آنلاین
- ارزش‌های پیشنهادی: مجموعه‌ای گسترده از محصولات
- کانال‌های توزیع: پلتفرم آنلاین و فروشگاه‌های فیزیکی
- روابط مشتریان: توصیه‌های شخصی و خدمات کارآمد
- منابع درآمد: جریان‌های مختلف مانند تجارت الکترونیک
- منابع کلیدی: کاتالوگ محصولات گسترده و مراکز توزیع
- فعالیت‌های کلیدی: طیف وسیعی از فعالیت‌ها و نوآوری مستمر
- مشارکت‌های کلیدی: شرکای مختلف مانند تأمین‌کنندگان و فروشندگان شخص ثالث
- ساختار هزینه: انجام و ارسال، فناوری و محتوا
کلام آخر
بوم کسب و کار یک ابزار ایده‌آل برای پیشرفت کسب و کارها و تجارت‌های مختلف است. همه کسب و کارهای کوچک و بزرگ می‌توانند از این بوم استفاده کنند تا با کاهش ضرر به سود و پیشرفت قابل‌توجهی دست یابند. در این مقاله، بررسی کاملی از بوم مدل کسب و کار را برای علاقه‌مندان قرار دادیم. امیدواریم بتوانید با انجام مراحل ذکر شده، کسب و کار خود را بهبود ببخشید و در مسیر پیشرفت قرار بگیرید.
منابع
اگه می‌خوای از کسب‌و‌کار خودت به درآمد برسی، ارتش تک نفره خودت رو بساز!
