بصیرت چیست؟ تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با تفکر انتقادی!
سرفصل های مهم این مقاله
واژه بصیرت را به ویژه از کسانی که کمی مذهبی‌تر هستند یا تفکرات مذهبی دارند، زیاد شنیده‌ایم. اما این بصیرت چیست؟ در این مقاله بصیرت را تعریف کرده‌ایم و آن را با تفکر انتقادی مقایسه کرده‌ایم. تا انتها همراهمان باشید.
بصیرت چگونه تعریف می‌شود؟
اینکه بصیرت چیست، موضوعی است که خیلی از افراد به دنبال معنایی کامل و دقیق برای آن هستند. البته که نمی‌توان معنایی دقیق برای بصیرت ذکر کرد، اما ما تلاش می‌کنیم دو سه تعریف نسبتاً دقیق از آن ارائه دهیم.
بصیرت از نظر ویکی پدیا این‌گونه تعریف می‌شود:
بصیرت که در انگلیسی به insight معنی می‌شود، یک بینش عقلانی است که حقایق و باطن اشیاء را استقصاء می‌کند و شهودی است که معقولات را درمی‌یابد.
این تعریف البته یک تعریف سنگین از بصیرت است. در معنای عام، بصیرت یعنی:
بصیرت نوعی درک از پدیده‌ها و اتفاقات است که با استفاده از آن، انسان می‌تواند درست را از نادرست و حق را از باطل، به آسانی تشخیص می‌دهد.
بصیرت همچنین به معنی دانائی و هوشیاری است، بصیرت همچنین به معنی بذل توجه به چیزی و دقت در آن و تأمل در مورد آن است.
آیا بصیرت همان تفکر نقاد است؟
هم بله و هم خیر!
این دو مفهوم، یک ارتباط دو طرفه دارند.
وقتی تفکر نقاد داشته باشیم، احتمالاً انسان با بصیرتی خواهیم بود. وقتی هم بصیرت داشته باشیم، احتمالاً دارای تفکر نقاد خواهیم شد.
بنابراین اگر تلاش کنیم تفکر نقاد را در خود پرورش دهیم، می‌توانیم تا حد زیادی انسانی با بصیرت باشیم.
شباهت‌ها و تفاوت‌های بصیرت و تفکر نقاد چیست؟
بصیرت بیشتر در فقه و مفاهیم مذهبی به کار گرفته می‌شود و مبتنی بر انواعی از صفات ذاتی و خدادادی است که فقط افرادی معدود از آن برخوردارند.
در حقیقت عالمان دین و آن‌ها که فقه خوانده‌اند، بصیرت را نعمتی خدادادی می‌دانند که می‌توان با تقوا و ایمان، تقویتش کرد.
اما تفکر انتقادی، قابل آموختن است و خدادادی و ذاتی نیست. ما می‌توانیم با آموزش دیدن و خواندن کتاب‌های مرتبط، تفکر انتقادی را بیاموزیم.
اهل بصیرت آن‌گونه که فقهای دین می‌گویند، معمولاً با نوعی نیروی قدسی و امدادهای الهی پشتیبانی می‌شوند، در حالی که افراد دارای تفکر نقاد، کم‌کم یاد می‌گیرند و با تلاش و کوشش و خواندن و دانستن، بد را از خوب و فریب را ا واقعیت تشخیص می‌دهند. در این راه، امدادهای الهی و نیروهای ماوراءالطبیعه، به دادشان نمی‌رسد و کمکشان نمی‌کند.
بنابراین می‌توان در یک کلام گفت که بصیرت، یک واژه دینی است و با دین و فقه و کتاب مقدس و مذهب سر و کار دارد.
اما تفکر نقاد، با علم و دانش و آزمایش و هوش و تجربه سر و کار دارد.
افراد با بصیرت چه ویژگی‌هایی دارند؟
از منابع فقهی و دینی، این موارد استخراج شده که نشان می‌دهد افراد دارای بصیرت، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند:
- دل‌بستگی به دنیا و مادیات ندارند!!
- به لذت‌های زودگذر دل نمی‌بندند
- فکر و اندیشه و تجزیه تحلیل مسائل را دارند
- در امور دوراندیش و آینده‌نگرند
- ایمان و تقوای الهی را از یاد نمی‌برند
- از مسائل و اتفاقات و حوادث، عبرت می‌گیرند
- و…
افراد با تفکر نقاد چه ویژگی‌هایی دارند؟
می‌توان گفت افرادی که تفکر نقاد دارند، این‌گونه عمل و فکر می‌کنند:
- هر چیزی را به سادگی و بدون تفکر، نه می‌پذیرند و نه رد می‌کنند؛ در پی کسب اطلاعات بیشتر هستند و هرچیزی را سریع قبول نمی‌کنند
- از منابع مختلف اطلاعات مناسب و دقیقی درباره موضوع مورد نقد به دست می‌آورند.
- روحیه پرسش گری دارند، سؤال می‌کنند و از سؤال کردن نمی‌ترسند و خجالت نمی‌کشند
- داوری و قضاوت آن‌ها به دور از تعصب و لجبازی است؛ واقعیت را از عقیده شخصی جدا می‌کنند و به طور دقیقه به مفاهیم و پدیده‌ها نگاه می‌کنند
- درباره چیزی که نمی‌دانند بحث (اظهارنظر) نمی‌کنند
- سعی می‌کنند حرف دیگران را بفهمند و حرفشان را به دیگران بفهمانند
- بر اساس اطلاعات قضاوت می‌کنند
- افراد با تفکر نقاد می‌توانند مستقل فکر کنند
- قدرت تجزیه‌وتحلیل و استنتاج موضوعات مختلف را دارند؛ مشکلات را شناسایی می‌کنند، اطلاعات مربوط را جمع‌آوری و تجزیه تحلیل کرده و نتیجه‌گیری می‌کنند.
- خود نقدپذیرند.
- نسبت به مسائل، دید وسیع و دقیقی دارند.
- به جنبه‌های مثبت و منفی مسئله توجه داشته و یک‌سونگر نیستند.
- با ذهن باز و متفکرانه، نسبت به مسائل اظهارنظر می‌کنند.
- معمولاً قدرت تشخیص درست از نادرست را دارند.
- گوینده‌ای متفکر و منطقی و شنونده‌ای فعال هستند.
- در حین این که کل موضوع را در نظر می‌گیرند، به جزئیات نیز توجه می‌کنند.
- به این مسئله توجه دارند که ممکن است حرف یا راه‌حل دیگران یا خودشان همیشه درست نباشد.
- چون به عاقبت کار می‌اندیشند، معمولاً فریب وعده‌های دیگران را نمی‌خورند.
- معمولاً به راحتی جذب گروه‌ها و افراد نمی‌شوند.
- و…
چطور تفکر نقاد را رایگان و مؤثر بیاموزیم؟
مهارت تفکر نقاد، به ویژه برای زمانه کنونی که تشخیص فریب از واقعیت و جهل از دانش دشوار است، واقعاً پیشنهاد می‌شود.
پیام بهرام پور، مدرس و سخنران بین‌المللی، در یک دوره رایگان، این مفهوم را همراه با مثال‌های فراوان، تمرینات عالی و ارائه منابع گوناگون طراحی و منتشر کرده است.
حتماً وقت بگذارید و این دوره رایگان را تماشا کنید تا دریچه‌های تازه‌ای به روی چشمان شما گذاشته شود و دیگر فریب نخورید…!
روی تصویر زیر کلیک کنید:
