چگونه هیجان کودک را کنترل کنیم؟ (تربیت فرزند – قسمت سوم)

من دکتر محمدحسن نادری هستم. متخصص روانشناسی کودک و دانش‌آموخته موسسه بین‌المللی ویلیام گلسر.

در سومین قسمت، به «آموزش کنترل هیجان در کودکان» بر اساس تئوری انتخاب می‌پردازم. البته که این آموزش‌ها می‌تواند برای نوجوانان و حتی بزرگ‌سالان هم استفاده شود.

ویدئو را تماشا کنید. این آموزش را با مثال برای شما شرح داده‌ام. 

مدت فیلم: 12 دقیقه.

هیجانات کودکان از کجا می‌آیند؟

داشتن دانش و آگاهی درباره احساسات و هیجانات کودک (و راههای کنترل هیجان) برای والدین الزامی است. چرا؟

هدایت هیجانات کودکان در مسیر درست منجر به موفقیت‌های عالی برای آنان در آینده می‌شود و برعکس، هدایت نادرست یا عدم توجه به هیجانات کودکان، احتمالاً عواقب بدی در آینده برای او به دنبال خواهد داشت.

اما این هیجانات از کجا می‌آیند؟ اگر در مورد تئوری انتخاب خوانده باشید، می‌دانید که رفتارهای ما (از جمله هیجانات ما) به یک ماشین با 4 چرخ، تشبیه شده است.

این 4 چرخ چه چیزهایی هستند؟

آقای ویلیام گلاسر، رفتار را شامل چهار بخش می‌داند که هر یک از آن‌ها یکی از چهار چرخ ماشین رفتار را تشکیل می‌دهند:

 فکر (مثل تحلیل کردن، استدلال کردن، خیال‌پردازی و…)

فیزیولوژی (مثل عرق ریختن، لرزش بدن، سردرد و …)

احساس (مثل غم، شادی، ناامیدی و …)

هیجانات کودکان هم نوعی احساس هستند که در نتیجه افکارشان به وجود می‌آید.

احساس خشم کودک، غم یا شادی کودک، ناامیدی یا دلخوری کودک همه و همه در نتیجه افکار اوست.

بنابراین یک راه عالی برای کنترل هیجان کودکان این است که بتوانیم افکار آن‌ها را به خوبی مدیریت کنیم و تلاش کنیم افکاری متعالی داشته باشند.

سایر نظریه‌های هیجانات

می‌توان منشأ هیجانات کودکان را از نظر تئوری‌های دیگری هم بررسی کرد. از جمله دسته‌های فیزیولوژیکی، عصب‌شناختی و شناختی.

نظریه‌های فیزیولوژیکی می‌گویند پاسخ‌های درون بدن، مسئول ایجاد هیجان‌ها هستند.

نظریه‌های عصب‌شناختی می‌گویند فعالیت درون مغز، منجر به پاسخ‌های هیجانی می‌شود.

نظریه‌های شناختی می‌گویند که افکار و دیگر فعالیت‌های ذهنی، نقش اساسی در تشکیل هیجان‌ها دارند. (همان تئوری انتخاب)

چگونه هیجانات کودکان را کنترل کنیم؟

همان‌طور که در یک اتومبیل، چرخ‌های جلو تعیین می‌کنند که ماشین به کدام طرف حرکت کند، مطابق با نظریه تئوری انتخاب و ماشین رفتار هم دو چرخ عقب ماشین، تابعی از چرخ‌های جلو هستند.

بنابراین اگر می‌خواهیم احساسات مختلف کودکان از جمله هیجانات آن‌ها را کنترل کنیم، ابتدا باید بفهمیم چه افکاری باعث بروز این هیجانات (نظیر خشم، سرافکندگی، ناامیدی و غیره) شده است. و سپس به آموزش کنترل هیجانات به کودکان بپردازیم.

مثال: فرض کنید همیشه در خدمت بچه خودتان باشید. هرچه می‌گوید گوش کنید. هرچیزی می‌خواهد برایش فراهم کنید و بی چون و چرا خواسته‌هایش را بپذیرید، گویی شما تنها وظیفه‌تان سرویس‌دهی به بچه است، به مرور این «فکر» (چرخ جلو) در کودک شکل می‌گیرد که «همه باید در خدمت من باشند و خواسته‌هایم را برطرف کنند». اما به محض اینکه کودک در شرایطی قرار بگیرد که پدر و مادر خواسته‌اش را اجابت نکنند، احساس خشم یا مثلاً پوچی و ناکامی و از این قبیل احساسات در او شکل می‌گیرد.

بنابراین این «فکر» های اوست که منجر به بروز «هیجان» در او شده است.  بنابراین بهترین راه، تغییر طرز فکر کودک و هدایت آن به مسیرهای درست و اصولی است.

در ویدئوی بالا برای شما دقیقاً شرح داده‌ام که باید چه کاری انجام دهید.

همه اتفاقات تحت کنترل ما نیستند!

نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که ما در مقابل موضوعاتی که تحت کنترل ما نیستند، نمی‌توانیم کاری کنیم. بسیاری از اوقات، اتفاقات تحت کنترل ما نیستند؛ اما باید تلاش کنیم با یادگیری «مربی‌گری هیجانات» تمام رفتارهایی که تحت کنترل ما هستند را به درستی بشناسیم و عمل کنیم.

وقتی مربی‌گری هیجانات را بلد باشیم، می‌توانیم به کودک آموزش دهیم که خودش، احساسات و افکار خودش را بشناسد و آن را کنترل کند؛ اما وقتی کودک نداند که باید چه کار کند، بادها می‌توانند او را به هر سمت و سویی هدایت کنند.

مربی‌گری هیجانات به ما می‌گوید: «کمک کنید بچه‌ها به راحتی هیجانات مختلف خودشان را مطرح کنند، سپس برای هیجانات آن‌ها نام‌گذاری کنید (مثل خشم و دلسردی و …) و اجازه بدهید بچه‌ها به صورت شفاف انواع هیجانات خودشان را بشناسند؛ و اینکه هیجانات بچه‌ها را به رسمیت بشناسید و برای آن‌ها ارزش قائل شوید. حتی اگر آن هیجان از نظر شما چیز قابل قبول یا معقولانه‌ای نباشد.»

مثال:

فرض کنید کودک شما وسیله‌ای که دست کودکی دیگر است را هرطور شده می‌خواهد و وقتی به دستش نمی‌آورد خشمگین می‌شود. از لحاظ منطقی، شما پیش خود می‌گویید آن وسیله مال آن کودک است و کودک من هیچ حقی ندارد. درست است! اما در مربی‌گری هیجانی ابتدا نباید به منطق توجه کنید. شما اول باید احساس خشم کودکتان را به رسمیت بشناسید. ابتدا تلاش کنید به بچه بفهمانید که هیجانش (خشمش) را می‌فهمید و درک می‌کنید؛ بنابراین در ابتدا سریعاً به دنبال راه‌حل نباشید. ابتدا درکش کنید و به او بفهمانید که خشمش را درک کرده‌اید. در مرحله بعد، با روش‌هایی به زودی به شما یاد خواهیم داد، می‌توانید مربیگری هیجانی را یاد بگیرید و برای کودکان و نوجوانان خود، به کار بگیرید.

لطفاً نظرتان را راجع به این ویدئو و این آموزش در قسمت کامنت ها بنویسید. به زودی کلی آموزش جذاب برای شما منتشر خواهم کرد.

اگر کودک لجبازی دارید یا در اطرافیان خود هم کسی را می‌شناسید که کودکانی لجباز و یک‌دنده دارند، این محصول را تهیه یا به آن‌ها معرفی کنید: