چطور برای مصاحبه دکتری آماده شویم؟

در این مقاله به بررسی اینکه چطور برای مصاحبه دکتری آماده شویم؟ می پردازیم
موفقیت برای هرکسی تعریف خاص خودش را دارد و مدرک تحصیلی برای خیلی‌ها یکی از معیارهای موفقیت محسوب می‌شود.

هرکدام از ما ممکن است به هر دلیلی تصمیم بگیریم که پس از پایان تحصیلات کارشناسی بازهم به دانشگاه برگردیم و کارشناسی ارشد و دکتری بخوانیم.

صرف‌نظر از این‌که چرا چنین تصمیمی گرفته‌ایم، علاقه به درس باشد یا نیاز به مدرک یا برای امتحان کردن راه‌های جدید یا شاید حتی به امید یافتن موقعیت‌های شغلی بهتر، فرقی نمی‌کند، هر چه باشد این روزها مسیر ورود به دکتری از راه آزمون و مصاحبه می‌گذرد. در این‌که این روش سنجش صحیح است یا نه سخن بسیار است، اما به‌ هرحال اگر می‌خواهید برای ورود به دکتری آماده شوید، امیدوارم این نوشته به کارتان بیاید.

بعد از اعلام نتایج مرحله اول آزمون، شما طبق برنامه‌ای که از سوی دانشگاه‌ها اعلام می‌شود دعوت به مصاحبه می‌شوید. این مصاحبه شاید یکی از عجیب‌ترین تجربیاتی باشد که به آن روبرو می‌شوید. به‌ نوعی هم مصاحبه شغلی است، هم محک زدن توانایی‌های ارتباطی شما، هم آزمون علمی شفاهی و هم سنجش علاقه و توانایی شما برای انجام پژوهش دکتری.

مصاحبه دکتری برای چیست؟

قبل از هر چیزی بد نیست بدانیم که هدف از برگزاری مصاحبه دکتری چیست؟
مصاحبه دکتری فرصت کوتاهی (بین 10 تا 30 دقیقه است) که به شما این فرصت را می‌دهد که  یک نفر (یا بیشتر) از اساتید یک دانشکده را متقاعد کنید که مسئولیت هدایت شما در دوره دکتری قبول کند. اما چه چیزهایی برای یک استاد راهنما مهم است؟

در این زمان کوتاه شما باید بتوانید این ذهنیت را ایجاد کنید که برای انجام پژوهش طولانی‌ مدت و خسته‌کننده دکتری علاقه و انگیزه، جدیت، زمان کافی و صلاحیت علمی دارید. همچنین می‌توانید با استاد راهنما کنار بیایید و رابطه خوبی برقرار کنید.
این عمده مهم‌ترین مسائلی است که خیال استاد راهنما باید از بابت آن راحت شود. اما قبل از هر چیزی یک اصل مهم را یادآوری می‌کنم: در جلسه مصاحبه دکتری به‌وقت خود و دیگران اهمیت بگذارید و برای هر سؤال یک جواب خلاصه آماده کنید.

• بیشتر بخوانید: فن بیان چیست؟
• بیشتر بخوانید: تمرین فن بیان

کارهای بسیاری هستند که شاید بتوان آن‌ها را بدون علاقه خاصی انجام داد و به مشکل خاصی هم برنخورد، اما پژوهش دکتری حقیقتاً این‌طور نیست، اگر دانشجو بخواهد خودش آن را انجام بدهد! پس دانشجو باید بتواند خود راه به پژوهش علاقه‌مند نشان دهد. این مسئله خیلی واضح و بدیهی را گاهی داوطلبان فراموش می‌کنند.
یکی از سؤالات بسیار محتمل در مصاحبه دکتری این است که:

برای چه می‌خواهید دکتری بخوانید؟

برای این سؤال آماده‌باشید و در پاسخ به آن، به فاکتور عشق و محبتتان به پژوهش وزن بالایی بدهید.
می‌توانید صریحاً بگویید که من انجام پژوهش را دوست دارم. البته خوب نباید هم زیاد فیلم هندی بشود.

• بیشتر بخوانید: آموزش صداسازی
• بیشتر بخوانید: چگونه صدای خود را کلفت کنیم؟
• بیشتر بخوانید: چگونه فن بیان خوبی داشته باشیم

مقصد کجاست؟

مسئله دیگری که برای اساتید مهم است دانستن جدیت دانشجو برای ورود به دکتری و ماندن تا پایان راه است.

همه ما می‌دانیم که مسیر دکتری یک مسیر پیش‌بینی‌نشده است و این پیش‌بینی‌ناپذیری طبیعت پژوهش است. اما همین ابهام و نامحسوس بودن پیشرفت گاهی اوقات ادامه مسیر را بسیار سخت می‌کند. عوامل بسیاری در تصمیم دانشجو و توانایی او در ادامه مسیر دکتری مؤثر هستند و این موضوع از راه‌های مختلفی توسط داوران سنجیده می‌شود.

در سال‌های آخر دکتری مسائل مالی، فشارهای واردشده به خانواده دانشجو ( به دلیل نیاز تمام‌وقت دکتری)، احساس سردرگمی و مانند آن بسیار زیاد خواهد شد و تقریباً همه با این موضوع دست‌وپنجه نرم خواهند کرد. لذا یکی از مسائلی که در مصاحبه با آن روبرو خواهید شده پرسش درباره نحوه تأمین هزینه‌های زندگی، وضعیت تاهل دانشجو و مسائل مشابه آن است. در پاسخ به این سؤالات باید واقعیت‌ها را گفت. ( البته که همه‌جا باید واقعیت را گفت).

ثبت نام دوره غیر حضوری آموزش سخنرانی و فن بیان را از دست ندهید

شاید بهترین راه‌حل این باشد که قبل از ورود به مصاحبه این مسائل را واقعاً برای خودتان حل کرده باشید. یعنی اگر خانواده شما تأمین‌کننده مالی هستند آن را بگویید. اگر قرار است در کنار درس خواندن شغلی هم داشته باشید یا دارید، نحوه تعادل برقرار کردن بین این دو را برای خود مشخص کرده باشید. اگر متأهل هستید با همسر خود درباره سختی‌ها صحبت کرده و هماهنگ باشید. خلاصه این‌که این نوع سؤالات نیز یک مدل شایع در مصاحبه دکتری است و طبعاً نمی‌توان نسخه واحدی برای پاسخ به آن پیچید.

مسئله اشتغال شما در کنار دکتری حتماً مورد سؤال قرار خواهد گرفت. اگر شغل تمام‌وقت دارید باید به استاد راهنما اطمینان خاطر بدهید با محل کارتان برای انجام وظایف دکتری هماهنگ هستید و می‌توانید انتظارات وی را برآورده ساخته و زمان کافی برای انجام پژوهش اختصاص دهید.

همچنین سعی کنید از قوانین حاکم بر دوره دکتری تا حدودی مطلع باشید. این به تصمیم‌گیری بهتر شما کمک خواهد کرد.

سخنرانی آسانسوری از پایان‌نامه

تصور بیشتر ما این است که مصاحبه دکتری محلی برای سنجش صلاحیت علمی داوطلب است. آنچه در جلسه مصاحبه دکتری موردتوجه قرار می‌گیرد توانایی بحث کردن موضوعات علمی است.

پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشجو و مقالات مستخرج از آن مهم‌ترین سند علمی است که دانشجو تولید کرده است. در جلسه دفاع به‌احتمال‌زیاد از دانشجو خواسته خواهد شد که خیلی کوتاه در مورد پایان‌نامه خود توضیح بدهد. توضیحی که دانشجو ارائه می‌کند باید حداقل شامل اطلاعات زیر باشد:

چه مسئله‌ای را از چه روشی حل کرده و به چه جواب‌هایی رسیده است. احتمالاً در مورد فرضیات انجام کار و همچنین تفاوت پژوهش خود با پژوهش سایرین باید بتواند پاسخ قانع‌کننده داشته باشد.

پاسخ دادن به این سؤالات در زمان کوتاه هنری است که شما باید قبل از جلسه آن را کسب کرده باشید. برای این کار از اصول سخنرانی آسانسوری استفاده کنید. دراین‌باره می‌توانید اینجا را بخوانید. به خاطر داشته باشید که همواره باید از پژوهش دیگران و خود با احترام یاد کنید.

پرسیدن سؤالات علمی در جلسه مصاحبه دکتری خیلی معمول نیست، اما ممکن است در خلال سؤالات مربوط به پایان‌نامه‌تان بحث کوتاهی شکل بگیرد. به‌عنوان کسی که قصد دارد وارد دوره دکتری شود و یک پژوهش مستقل را انجام دهد، باید به اصول حاکم بر زمینه تخصصی‌تان مسلط بوده و ذهن طبقه‌بندی‌شده داشته باشید. حتماً مهم‌ترین مراجع علمی و به‌روز در این زمینه را بشناسید.

• بیشتر بخوانید: چگونه ارائه کنفرانس خوبی داشته باشیم؟
• بیشتر بخوانید: نحوه شروع سخنرانی در جلسات

گاهی اوقات ممکن است در جلسه مصاحبه از شما خواسته شود که خلاصه پایان‌نامه خودتان را به زبان انگلیسی بیان کنید. البته احتمال آن خیلی کم است اما اگر دوست دارید به‌هیچ‌وجه غافل نشوید روی این موضوع هم کارکنید. از سوی دیگر ممکن است از شما پرسیده شود که وضعیت زبان شما در چه حدی است و آیا می‌توانید مقاله به انگلیسی بنویسید و به‌راحتی بخوانید یا خیر.

راجع به دانشکده و اساتید جستجو کنید

هر استاد دانشگاه مجموعه‌ای از تخصص‌ها را دارد و دانشجویان وی در همان زمینه‌ها پژوهش انجام می‌دهند. قبل از ورود به جلسه مصاحبه حتماً در مورد اساتیدی که به زمینه کاری‌شان علاقه‌مند هستید بررسی کنید و اطلاعات لازم را به دست آورید.

دکتری یک قراردادهمکاری است

دکتری یک قرارداد بین شما و استاد راهنماست، در این قرارداد شما تعهد می‌دهید که تحت نظارت استاد راهنمایتان یک پژوهش را انجام دهید و البته مسئولیت پژوهش به عهده خود شماست. توانایی ارتباط برقرار کردن با استاد راهنما در یک دوره طولانی چندساله مسئله بسیار مهمی است. علاوه بر دقت به این موضوع در انتخاب استاد راهنما، اساتید هم باید حس کنند که می‌توانند با شما کار کنند. برای القای این حس، این نکات می‌توانند کارگشا باشند:

1. این حس را ایجاد کنید که دانشگاه محل تحصیل را انتخاب کرده‌اید. متأسفانه یا خوشبختانه با توجه به کنکور، شما با انتخاب‌های زیادی روبرو نیستید و به‌نوعی انتخاب و پذیرش شما در یک دانشگاه به دانشگاه‌های دیگر نیز بستگی دارد. پس طوری رفتار نکنید که احساس مردد بودن یا ترجیح دانشگاه‌های دیگر از رفتار شما برداشت شود. البته ممکن است از شما سؤال شود که کجا را ترجیح می‌دهید و بهتر است صادقانه جواب بدهید. اما طوری رفتار نکنید که احساس شود گزینه دیگری ندارید.
2. احتمالاً لازم است که برای صحبت کردن با اساتید احتمالی‌تان زمانی به دفترشان مراجعه کنید. پیشنهاد می‌کنم که این کار را قبل یا بعد از روز مصاحبه انجام دهید. این کار شاید محترمانه‌تر و حرفه‌ای‌تر باشد.

اصول بدیهی فراموش شده

بانشاط باشید. هیچ استادی علاقه‌مند به داشتن دانشجوی بی‌حوصله و بی‌نظم نیست. سعی کنید با صدای رسا صحبت کنید و با دقت و علاقه گوش کنید. رفتار مسلط و باانرژی با چاشنی شوخی محترمانه، در روزی که همه صدایشان می‌لرزد و بااحتیاط رفتار می‌کنند یک برگ برنده است. ممکن است بگویید که مضطرب هستید، درست است اما به یاد داشته باشید که همه شرایط مشابه شمارا دارند پس کسی برنده است که کنترل بیشتری روی رفتار خود داشته باشد.

هرگز در جلسه مصاحبه دکتری خودزنی نکنید! یعنی هیچ‌وقت نگویید که من استرس دارم یا جملات مشابه آن را به کار نبرید. همه می‌دانند اضطراب دارید، گفتن آن چه مشکلی را حل می‌کند؟

شاید نیازی نباشد که در مورد مسئله آراستگی صحبت کنیم. اما خصوصاً اگر شب قبل از مصاحبه در سفر هستید به آراستگی دقت بیشتری داشته باشید و البته لباسی که برای جلسه مصاحبه انتخاب می‌کنید نباید بیش‌ازحد رسمی باشد.

وقتی چیزی را نمی‌دانید بگویید نمی‌دانم. البته می‌توان این کار را به شکلی زیبا انجام داد. مثلاً با پرسیدن سؤال درخواست توضیح یا زمان بیشتری بکنید. اما طفره رفتن و به‌اصطلاح پیچاندن را همه متوجه می‌شوند و اثر بسیار منفی خواهد گذاشت.

واقع‌ بین باشیم

از شما در مورد زمینه موردعلاقه‌تان برای پژوهش سؤال خواهد شد، بهتر است در این مورد هم واقع‌بین باشیم. موضوعات را نه بسیار کلی و نه بسیار جزئی بیان کنید. طوری صحبت نکنید که احساس شود شما از همه‌چیز سررشته دارید. درعین‌حال تسلط خود را به موضوعات اساسی نشان دهید و بگویید که انعطاف‌پذیری کافی برای ایجاد چرخش‌های لازم در پژوهش رادارید.

به خاطر داشته باشید که همه هم نقاط ضعف دارند و هم نقاط قوت. پس بر داشته‌هایتان تمرکز کنید.

و نکته آخر!

کسی از شما به‌عنوان فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد انتظار فوق‌العاده ندارد. این‌که به دنبال ساختن یک رزومه پرطمطراق باشید لزوماً منجر به پذیرش شما نخواهد شد. بسیاری اوقات اساتید ترجیح می‌دهند یک دانشجوی بانشاط و علاقه‌مند و متواضع داشته باشند تا کسی که رزومه‌اش پر از مقاله باشد اما نتواند با استاد راهنما همکاری کند.

پس سعی کنید نشان بدهید که به پژوهش علاقه‌مند و مصمم به کار جدی هستید و برای آن زمان کافی اختصاص خواهید داد. بازهم تأکید می‌کنم که جلسه مصاحبه دکتری بیش از هر چیزی سنجش مهارت شما در برقراری ارتباط در یک محیط علمی است. پس دقت کنید که ازنظر اساتید یک دانشجوی دکتری خوب چه ویژگی‌هایی دارد و سعی کنید نشان دهید که آن ویژگی‌ها رادارید.