ما چطور می‌بینیم؟ چطور می‌شنویم؟ اصلا چطور خواب می‌بینیم؟ چه چیزی باعث می‌شود بعضی خاطرات را به یاد نیاوریم و از آنطرف نتوانیم بعضی از آن لعنتی‌ها را حتی از ذهن‌مان بیرون کنیم؟ اصلا اینها را بیخیال، چه اتفاقی در ذهن ما می‌افتد وقتی حس می‌کنیم کسی را دوست داریم یا عاشقش شده‌ایم؟

جواب همه این سوالات از مطالعه مغز به دست می‌آید، همان کاری که در نوروساینس می‌کنند! نوروساینس علمی است برای شناخت بهتر نحوه کارکرد مغز، اعصاب و… . در این مقاله اطلاعاتی به شما در مورد Neuroscience می‌دهم که شگفت‌زده‌تان کند! 

 

نوروساینس چیست؟ (Neuroscience)

نوروساینس دانش مطالعه علمی سیستم عصبی است. به زبان دیگر نوروساینس یا همان دانش علوم اعصاب، دانشی است که در آن در مورد نحوه ایجاد سیستم عصبی و همینطور نحوه کارکردش مطالعه می‌شود. از اینکه در سرِ ما چه چیزهایی وجود دارد، تا اینکه ذهن چطور کار می‌کند؟ سیستم اعصاب‌مان چطور پیام‌ها را به اعضای فیزیکی می‌رساند و اصلا منبع احساسات ما چه چیزهایی هستند.

اگر در مورد رشته نوروساینس در دانشگاه‌ها می‌پرسیدید، نوروساینس یک دانش میان رشته‌ای است. در گذشته نوروساینس به عنوان زیرشاخه علومی مثل زیست‌ شناسی و پزشکی شناخته می‌شد. در حال حاضر هم این رشته با دیگر رشته‌ها مثل روانشناسی، مهندسی، پزشکی، رایانه، زبان‌شناسی و… ارتباط زیادی دارد. خب از دانشگاه بیرون بیاییم و برگردیم سر بحث جذاب خودمان:

 

در Neuroscience (نوروساینس) چه‌کار می‌کنیم؟

در ادامه می‌خواهیم ببینیم اصلا در نوروساینس چه اتفاقی می‌افتد؟ دانشجوها و استادان دانشگاه به دنبال پیدا کردن چه چیزی در این علم هستند و دانشمندان می‌خواهند چه سوالاتی را به کمکش جواب بدهند.

تمامی تلاشی که علم نوروساینس می‌کند، برای رسیدن به جواب این سوالات است:

• مغز چیست؟
• مغز چطور کار می‌کند؟
• واکنش مغز در شرایط مختلف چیست؟
• دلیل به وجود آمدن احساسات چیست؟
• مغز در زمان بروز احساسات مختلف چه واکنشی دارد و چه تغییراتی می‌کند؟
• چه چیزی باعث می‌شود انسان‌ها دچار اختلالات روانی شوند؟
• مشکلات اعصاب چه ارتباطی با مغز دارد؟
• چطور باید مشکلات و بیماری‌های مرتبط به مغز را درمان کرد؟
• چه داروهایی برای درمان مناسب هستند؟
• و…

همانطور که ویکی پدیای انگلیسی می‌گوید: در نوروساینس، دانشمندان روی مغز و تاثیر آن بر رفتار و عملکردهای شناختی مطالعه می‌کنند. منظور از عملکردهای شناختی، مهارت‌های کلامی و… است. این یعنی دانشمندان این علم، روی تمامی اعصاب موجود در بدن تحقیق می‌کنند. همینطور بخشی از تحقیقات آنها مربوط به این است که در زمان به وجود آمدن اختلالات و بیماری‌های عصبی، چه اتفاقی در مغز می‌افتد.

در نهایت هم هدف این علم، کمک به پیشرفت درمان بیماری‌های عصبی است اما از بعضی تحقیقات آن در دیگر جنبه‌ها هم استفاده می‌شود. مثلا علم بازاریابی عصبی یا نورومارکتینگ، نتیجه تحقیقاتی است که روی مغز در مورد چطور قانع شدن انسان‌ها انجام شده و می‌شود.

 

چرا نوروساینس تا این حد مهم است؟

به طور کلی علوم اعصاب همه عملکردهای ما انسان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همچنین این علم روی مواردی که پایین ذکر می‌کنم تاثیرگذار است:

• سندروم دان
• اختلالات اوتیسم
• بیش‌فعالی
• اعتیاد
• بیماری پارکینسون
• تومورهای مغزی
• صرع
• و اثرات سکته مغزی مثل ناتوانی در صحبت کردن.

 

آیا منظور از نوروساینس، همان عصب شناسی است؟

فرق نورولوژی و نوروساینس چیست؟

خیلی‌ها باور دارند که منظور از علوم اعصاب همان عصب شناسی است. اما خب در جواب باید گفت: عصب شناسی یا نورولوژی، صرفا در مورد سیستم عصبی تحقیق می‌کند. اما نوروساینس به هرچیزی که به سیستم عصبی ربط داشته باشد سرک می‌کشد و در مورد آن تحقیق می‌کند.

 

تاریخچه نوروساینس؛ قصه علوم اعصاب از کجا آغاز شد؟

 

اگر بخواهم کمی وسواسانه در مورد تاریخچه این علم صحبت کنم، باید به یونان بروم. طبق مقاله “تاریخچه نوروساینس” که در brain research bulletin و به دست domenico ribatti و enrico crivellato (دومنیکو ریباتی و انریکو کرایولاتو) منتشر شده، یونانیان اولین کسانی بودند که روی نحوه کارکرد مغز مطالعه کردند. به عنوان نمونه، ارسطو فیلسوف یونانی باور داشت که مغز نقش خنک کننده خون در بدن را بازی می‌کند!

اما اگر کمی جلوتر برویم، به فیلسوف عرب، ابن هیثم می‌رسیم. ابن هیثم تحقیقات زیادی در مورد نور و رنگ‌ها انجام داد تا جایی که او را به عنوان پدر نورشناسی می‌دانند. با توجه به مطالبی که در کتاب المناظر در مورد نحوه و مسیر بینایی انسان نوشته، او را یکی از اولین افرادی می‌دانند که در زمینه علوم اعصاب تحقیق کرده.

بعد از این باید وارد جامعه غرب شویم. طبق گفته سایت medicalnewstoday شخصی به نام Pierre Paul (پیر پل) یکی از اولین افرادی بود که در غرب در مورد علوم اعصاب تحقیق کرد. او یک کالبدشکاف و جراح فرانسوی بود و طبق تحقیقاتش روی بیمارانی که مشکل مغزی داشتند، متوجه شد عملکردهای انسان به بخش‌های مختلف مغز مرتبط است. طبق گفته او، بخشی از مغز broca نام دارد و آسیب به آن، باعث مشکلات گفتاری در انسان می‌شود.

در حوالی قرن نوزدهم، von Hemholtz (فون هلمهولتز) که یک پزشک و فیزیک‌دان آلمانی بود، تحقیقاتی در مورد سرعت تولید سلول‌های عصبی انجام داد.

در سال 1987 Gamillo Golgi (گلژی) دانشمند ایتالیایی، تحقیقاتی در مورد شکل سلول‌های عصبی به کمک ماده‌ای به اسم “نمک کرومات نقره” انجام داد.

در سال 1906 دو دانشمند به اسم‌های Golgi و Cajal (گلژی و کاخال) به طور مشترک جایزه نوبل پزشکی را برای کار روی دسته بندی سلول‌های عصبی دریافت کردند.

در اواخر قرن 20، Cajal و Santiago Ramón (کاخال و سانتیاگو رامون) فرضیه‌ای در مورد این مطرح کردند که نورون‌ها خودشان واحدهای سلولی مستقلی هستند.

به طور خلاصه، از دهه 1950 تحقیقات جدی در مورد عصب شناسی مدرن انجام شده و نتیجه آن، پیشرفت‌هایی در درمان بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی و… بوده.

 

شاخه های نوروساینس؛ علوم اعصاب چند شاخه دارد؟

 

در این بخش از مقاله می‌خواهم شاخه های نوروساینس را به شما معرفی کرده و هر کدام را هم برای‌تان توضیح بدهم. دقت کنید که تعداد این شاخه‌ها از چیزی که من نوشته‌ام بیشتر است، اما ترجیح دادم صرفا آنهایی را معرفی کنم که درک‌شان کمی آسان‌تر است و البته اهمیت بیشتری دارند:

 

1_ علوم اعصاب شناختی

در Affective neuroscience، محققان روی مکانسیم‌های دخیل در احساسات و شناخت تحقیق می‌کنند. در واقع سوژه این تحقیقات، نحوه برداشت و درک ما از دنیاست. اغلب این تحقیقات روی مدل‌های حیوانی انجام می‌شود.

 

2_ علوم اعصاب سلولی

در Cellular neuroscience به مطالعه در مورد نورون‌ها در سطح سلولی می‌پردازند. این زیرشاخه شامل مرفولوژی یا همان بررسی شکل و ظاهر سلول‌هاست.

 

3_ علوم اعصاب بالینی

Clinical neuroscience مطالعه علمی در مورد مکانیسم‌هایی است که بیماری‌های عصبی را در انسان‌ها به وجود می‌آورند.

 

4_ علوم اعصاب فرهنگی

Cultural neuroscience مجموعه فعالیت‌هایی است که برای بررسی چگونگی شکل‌گیری ارزش‌ها، رفتارها و اعتقادات فرهنگی در ذهن و مغز انجام می‌شود.

 

5_ علوم اعصاب تکاملی

دقیقا همانطور که انسان‌ها طی چند صد هزار سال تکامل پیدا کرده‌اند، سلول‌های عصبی‌مان هم در حال تکامل است. در Evolutionary neuroscience این تکامل سلول‌های عصبی بررسی می‌شود.

 

6_ علوم اعصاب اجتماعی

به طور خلاصه در Social neuroscience تحقیقات پیرامون رفتارهای اجتماعی انسان‌هاست و در مورد ارتباط‌شان با نوروساینس تحقیق می‌شود.

 

7_ Neurogastronomy

در Neurogastronomy به مطالعه عطر و طعم و تاثیری که آنها بر احساس و حافظه می‌گذارند پرداخته می‌شود. گاها از این تحقیقات در بازاریابی عصبی هم استفاده می‌شود. مثلا چند سالی است که در فروشگاه های بزرگ، عطرهایی با بوی خاص پخش می‌شود که باعث افزایش علاقه خریداران به خرید کردن شده.

 

8_ Neurolinguistics

Neurolinguistics یا زبان شناسی عصبی، یکی دیگر از شاخه‌های نوروساینس است. در آن در مورد مکانیسم‌های عصبی در مغز باعث که باعث شناخت و یادگیری زبان می‌شود، تحقیقات صورت می‌گیرد.

 

کمی در مورد نوروساینس

ببینید، Neuroscience خیلی گسترده‌تر از آن است که بتوانم همه چیزش را فقط در یک مقاله به شما توضیح بدهم. اما دوست دارم در مورد یکی از مهم‌ترین اجزای این علم با شما صحبت کنم؛ انواع سلول‌ها! اول به سراغ نورون برویم:

 

1- درباره نورون‌ها چه می‌دانیم؟

نورون چیزی است که در تصویر پایین مشاهده‌اش می‌کنید:

البته نورون‌ها ظاهرهای متفاوتی دارند. اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم، این یکی از چند ده مدل نورونی است که در سیستم اعصاب ما وجود دارد. نورون‌ها وظیفه انتقال اطلاعات به سراسر بدن و ذهن ما را دارند. مثل سیم‌های مسی که برق را منتقل می‌کنند یا خطوط تلفن که صدای شما را. میلیاردها نورون در مغز شما وجود دارد. دانشمندان حدس می‌زنند تعداد آنها حدود 86 میلیارد باشد. این نوروون‌ها می‌توانند با همدیگر اتصال پیدا کرده و ارتباط برقرار کنند. شاید در همین لحظه در ذهن شما بیشتر از 100 تریلیون ارتباط از طریق این نورون‌ها صورت گرفته باشد.

اما نورون‌ها چه می‌کنند؟ خب در واقع نورون‌ها همان چیزهایی هستند که به شما اجازه می‌دهند راه بروید، ببینید، بشنوید، فکر کنید و هر کاری بکنید. بیایید این ویدیو را ببینیم تا متوجه شویم که ما چطور به کمک نورون‌ها، چیزی را یاد می‌گیریم:

 

نورون‌ها یکی از مهم‌ترین چیزهایی هستند که در نوروساینس در موردشان مطالعه می‌شود. اما سلول‌های دیگری هم هستند که باید در موردشان بدانیم:

 

2- درباره glia چه می‌دانیم؟

مدت‌ها تصور می‌شد که این سلول‌ها صرفا وظیفه رساندن مواد مغذی به سلول‌های عصبی را دارند. اما تحقیقات جدید نوروساینس نشان داده که glia ها روی نحوه ارتباط و رشد سلول‌ها هم تاثیر می‌گذارد.

 

2- درباره microglia چه می‌دانیم؟

نمی‌دانم باید اسم آنها را نظافتچی بگذارم یا سرباز، اما می‌دانم microglia ها به مغز در مبارزه با هرچیزی که ممکن است به آن آسیب برساند، کمک می‌کنند. همینطور می‌دانم این سلول‌ها وظیفه پاکسازی مغز از سلول‌های مرده را هم به عهده دارند.

 

3- درباره Oligodendrocytes چه می‌دانیم؟

این سلول‌ها که حتی تلفظ اسم‌شان هم برایم سخت است، مثل عایق روی سیم‌های مسی هستند! در واقع اینها با عایق بندی کردن سلول‌های عصبی، به ارتباط سریع‌تر آنها کمک می‌کنند.

قبل  از اینکه به سراغ بخش بعدی برویم این را بگویم که: منبع این بخش از مقاله، کانال انگلیسی زبان Neuro Transmissions بود. ابتدای یکی از ویدیوهای این کانال، گوینده گفت آنچه در مغز شما وجود دارد، از ستاره‌هایی که در کهکشان‌ها وجود دارد بیشتر است! و الان که ویدیو او در مورد سلول‌های مغزی را مشاهده کردم، به این حرفش ایمان آوردم…

 

یک تحقیق خیلی جالب مربوط به نوروساینس!

یکی از معروف‌ترین تحقیقات مربوط به علوم اعصاب، مربوط به تحقیقاتی روی یک سرکارگر  است. حدودا دهه 1800 میلادی، یک سرکارگر به نام Phineas_Gage (فینیاس گِیج) در پروژه ساخت راه آهن فعالیت می‌کرد. حین کار، او زمانی که در حال پر کردن یک سوراخ با باروت بود، به دلیل بی‌دقتی دچار حادثه شد. در این حادثه یک انفجار ناخواسته به وجود آمد و این انفجار باعث شد میله‌ای آهنی به سمت صورت گیج پرتاب شود. همانطور که در تصویر پایین پیداست، این میله از سمت پایین سر وارد و از بالای سرش خارج شده بود!

بر خلاف انتظار، گِیج تحت عمل جراحی سنگین قرار گرفت و زنده ماند. جالب اینکه او 12 سال دیگر هم زندگی کرد! اما نکته‌ای که برای دانشمندان اعصاب جذاب بود، این بود که همه دوستان و آشنایان گیج می‌گفتند بعد از حادثه او یک شخصیت جدید پیدا کرده و دیگر آن فرد سابق نیست. با توجه به اینکه گیج نسبت به قبل انسان فحاش‌تری شده بود، بعضی از محققان این نظریه را دادند که اندام مربوط خیرخواهی مغز او آسیب دیده! طبق این تحقیقات، محققان فهمیدند آسیب دیدن بخشی از مغز حتی روی عوض شدن شخصیت انسان تاثیر دارد.

البته قبل از این هم تحقیقاتی در مورد تاثیر تحریک فیزیکی اندام‌های مغز و واکنش بدن شده بود. مثلا در قرن 18 میلادی، دانشمندانی به اسم فریتسچ و هیتزیک گزارش کرده بودند تحریک کردن بخش‌هایی از مغز حیوانات به کمک الکتریسیته، باعث می‌شود آنها واکنش بدنی نشان بدهند. همینطور پزشکانی به نام ورنیکه و بروکا دو شخص دیگر بودند که در آزمایش‌های جداگانه، هر کدام ثابت کرده بودند که آسیب زدن به بخش‌هایی از مغز، باعث می‌شود انسان در گفتار و دیگر فعالیت‌ها به مشکل بربخورد.

 

چند حقیقت جذاب در مورد نوروساینس که نشنیده‌اید!

• مغز پیچیده‌ترین اندام در بدن انسان است،
• نورون‌ها با استفاده از سیگنال‌های الکتریکی و شیمیایی ارتباط برقرار می‌کنند،
• تجربه‌های شما از زندگی، سیستم عصبی‌تان را تشکیل می‌دهد،
• دانشمندان علوم اعصاب موفق شده‌اند تخیلات موش‌ها را بخوانند!
• بخش اعظم مغز فیل‌ها فقط برای کنترل بدن‌شان تکامل پیدا کرده!
• بیشتر سلول‌های عصبی، در تمام عمر با شما زندگی می‌کنند،
• مغز برای اینکه عملکرد صحیحی داشته باشد، مجبور به فراموش کردن است.

 

معرفی منابع بیشتر برای یادگیری نوروساینس

در بخش آخر مقاله، میخواهم معتبرترین منابع برای یادگیری نوروساینس را به شما معرفی کنم. تمامی منابعی که معرفی می‌کنم، به زبان فارسی هستند:

ابتدا ویدئوی پیام بهرام پور در مورد نوروساینس و کتاب های عوم اعصاب را ببینید که کلی منبع رایگان و غیر رایگان معرفی کرده است:

 

1_ کتاب مردی که زنش را کلاه اشتباه گرفت

این کتاب، یکی از ابتدایی‌ترین و البته ساده‌ترین منابع برای یادگیری نوروساینس است. در این کتاب حکایت افرادی را می‌خوانیم که دچار یک سری مشکلات فکری و عصب روانشناختی هستند. این افراد همگی بیمارانِ نویسنده کتاب، دکتر “اولیور ساکس” بوده‌اند. البته دقت کنید که این یک کتاب قدیمی است، اما با توجه به ساده بودن و داستانی بودنش می‌تواند یک مسیر ساده و جذاب را برای ورود شما به دنیای نوروساینس رسم کند.

 

2_ کتاب مغزی که خود را تغییر میدهد (انتشارات ارجمند ترجیحا)

این کتاب حکایت جذاب و جالبی است در مورد تغییر کردن مغز. اینکه در این سال‌ها  مغز ما چطور تغییر کرده و اصلا اینکه چطور می‌توانیم در دیگر زمینه‌های زندگی مغزمان را تغییر بدهیم! این کتاب هم به واسطه لحن و نوشتار داستانی، برای افراد مبتدی در این حوزه بسیار منبع مناسبی است. نویسنده این منبع “نورمن دویج” است.

 

3_ کتاب عادت های یک مغز شاد

این کتاب از خانم “لورتا گورزیانو برونینگ” است که به شکلی ساده، موضوعات علمی مرتبط به مغز را به شما آموزش می‌دهد. البته که تمرکز این کتاب بیشتر روی تغییر مغز برای رسیدن به یک زندگی شاد است اما مطالب آن شما را با مفاهیم نوروساینس آشنا می‌کند.

 

4_ کتاب قدرت مغز

با اینکه کمی در ترجمه این کتاب اجهاف شده، اما با این حال این کتاب هم یک منبع مناسب و قدرتمند برای یادگیری نوروساینس و تغییرات و اصلا تاثیرات مغز انسان است. بنابراین خواندن آنها را هم به شما پیشنهاد می‌کنم. نویسنده کتاب قدرت مغز، دکتر “جان مدینا” است.

 

5_ کتاب مغزتان را دوباره سیم کشی کنید

این یک کتاب آکادمیک است که در عین حال با زبان ساده نوشته شده. یعنی نیاز نیست نسبت به مطالب آن نگرانی خاصی داشته باشید. در نهایت با خواندن این کتاب، با شناخت مغز می‌توانید بهتر از آن استفاده کرده و شرایط زندگی فردی‌تان را تغییر بدهید. نویسنده آن، دکتر “جان بی آردن” است.

 

6_ کتاب حقایق مغز (انتشارات انسان)

کتاب حقایق مغز، یکی از کتابها و منابع مناسب در حوزه نوروساینس است. البته اگر به دنبال یک منبع با لحن و زبان ساده هستید، مطمئنا این یکی خیلی به دردتان نمی‌خورد. اما اگر منبعی می‌خواهید که نسبتا سطح بالایی داشته باشد، کتاب حقایق مغز را بخوانید.

7_ کتاب یادگیری مغز محور

نویسنده این کتاب “اریک جنسن” یکی از افراد فعال و شناخته شده در حوزه یادگیری مغز محور است. مطالب این کتاب هم در حوزه نوروساینس کمک زیادی به شما می‌کند.

 

8_ کتاب علوم اعصاب برای مربیان

اگر به کوچینگ علاقه دارید یا اصلا به یادگیری و یاد دادن علاقه‌مند هستید، مطمئنا خواندن این منبع به شما کمک زیادی می‌کند. نویسنده کتاب علوم اعصاب برای مربیان “امی بران” نام دارد.

 

9_ کتاب تفکر سریع و تند

راستش این قطورترین کتابی است که بین این منابع به شما معرفی میکنم. البته دقت کنید که این یکی مثل قبلی ها به شکل تخصصی در حوزه نوروساینس نیست اما با این حال به زبان ساده سیستم و کارکرد مغز را به شما آموزش می‌دهد. نویسنده این کتاب “دانیل کالمن” است.

 

سخن پایانی مقاله نوروساینس…

خب، به انتهای مقاله نوروساینس رسیدیم. در این مقاله ابتدا فهمیدیم که نوروساینس چیست و در آن چه می‌کنند؟ با تاریخچه‌اش آشنا شدیم، مهم‌ترین زیرشاخه‌هایش را بررسی کردیم، اطلاعات جذابی در مورد علوم اعصاب خواندیم و در نهایت 3 منبع مرتبط به این علم را شناختیم. اگر سوال و نظری در مورد این مقاله دارید، در بخش نظرات منتظر شما هستم.

---

 

دوره‌ای رایگان برای افرادی که نیاز به تفکر دوباره دارند!

یک محصول عالی برای اینکه یاد بگیرید سنجشگرانه بیندیشید:

روی تصویر زیر کلیک کنید تا اطلاعات بیشتری در اختیارتان بگذاریم: