چطور یک داستان کوتاه بنویسیم؟

شاید فکر کنید داستان کوتاه نوشتن سخت است. همان‌طور که روالد دال می‌گوید: «دو ساعت داستان نویسی، نویسنده را از پا می‌اندازد. چرا که دران دو ساعت او در مکان‌های مختلف و با آدم‌های متفاوتی زمان گذرانده است…»

شاید هم فکر کنید این کار، آسان است.

در هر دو صورت حق با شماست!

نوشتن یک داستان کوتاه نه آن‌قدرها هم که فکر می‌کنید آسان است و نه خیلی سخت و نشدنی.

هرکدام از ما می‌توانیم داستان کوتاه دلخواه خودمان را بنویسیم.

اینکه چطور یک داستان کوتاه بنویسیم را در این مقاله با هم بررسی می‌کنیم.

چرا داستان کوتاه؟

دنیای امروز، دنیای شلوغی است.

اغلب آدم‌ها وقت برای رسیدگی به کارهای شخصی‌شان هم پیدا نمی‌کنند. چه برسد به اینکه بخواهند روزها و هفته‌ها وقت صرف خواندن یک داستان بلند و یا رمان کنند. برای همین در زمانه کنونی، خواندن داستان‌های کوتاه رواج زیادی یافته است.

از دلایل دیگر محبوبیت داستان‌های کوتاه اختصار و کوتاه بودن آن است. در بسیاری از رمان‌های بلند می‌بینیم که اطاله کلام منجر به کاهش کیفیت داستان و به قول معروف «آب بستن» در آن شده است.
در حالی که در داستان‌های کوتاه همه چیز مشخص است و جایی برای زیاده گویی باقی نمی‌ماند.

این‌ها را در کنار جذابیت داستان‌های کوتاه مشهور مثل «شب‌های بی خوابی اثر الیزابت هاردویک»، «هفت کشور اثر محمدعلی جمال زاده» و یا «زن زیادی اثر آل احمد» که بگذارید، می‌بینید که نوشتن داستان کوتاه چقدر ضروری و البته هیجان‌انگیز است.

در مورد داستان بیشتر بخوانید:

داستان چیست و انواع داستان؟

سوژه داستان یا طرح داستان چیست؟

چطور داستان کوتاه بنویسیم؟

با این ده گام ساده برای نوشتن یک داستان کوتاه همراه شوید.

اگر می‌خواهید یاد بگیرید چطور یک داستان کوتاه بنویسید، باید از این مراحل اصلی عبور کنید:

«شخصیت» داستان خود را بشناسید

داستان کوتاه خود را معرفی و تشریح کنید

با یک چیز غیر عادی شروع کنید

پیش نویس کار را هر چه زودتر آماده کنید

داستان کوتاه خود را ویرایش کنید

عنوان و تیتر اصلی داستان کوتاه خود را بنویسید

درباره آن بازخورد بگیرید

زیاد تمرین کنید

هر روز یک داستان کوتاه بنویسید

پیغام اصلی خود را تعریف کنید

یک پایان رضایت‌بخش بنویسید

ده گام کوتاه و ساده برای نوشتن داستان کوتاه

داستان کوتاه معمولاً باید کم‌تر از 7000 لغت باشد تا یک «داستان کوتاه» تلقی شود.

در جدول زیر می‌بینیم که تفاوت‌های اصلی داستان کوتاه (داستانک) با رمان کوتاه و رمان و رمان حماسی چیست؟

مثال	تعداد حدودی صفحه	تعداد کلمه	نوع
محمدعلی جمال زاده – بیژن نجدی	1-24	100-15000	داستان کوتاه
ماشین زمان- دکتر جکیل- مزرعه حیوانات	100-200	15000-60000	رمان کوتاه
سمفونی مردگان- سووشون- بوف کور- گتسبی بزرگ	200-350	60000-100000	رمان
دنیای سوفی- ایلیاد و ادیسه	350-750	100000-220000	رمان حماسی

حال به سراغ گام‌های اصلی نوشتن داستان کوتاه برویم:

گام اول:

شخصیت در داستان کوتاه اهمیت زیادی دارد

در یک داستان کوتاه برای تأثیرگذار بودن، شما باید شخصیت (های) داستانتان را خوب بشناسید. داشتن شخصیت خوب در داستان‌های کوتاه ضروری است چون شخصیت‌های شما اغلب داستان را هدایت می‌کنند.

شما تنها کمی وقت دارید تا به خوانندگان خود نشان دهید که شخصیت محوری داستانتان چه کسی یا چه کسانی هستند.

پیش از نوشتن یک داستان کوتاه، درباره‌اش خوب فکر کن.

اگر داستان کوتاهی درباره بهترین دوست خود که سال‌ها با او آشنا هستید می‌نویسید، طبیعتاً شخصیت داستانتان قوی‌تر از کسی است که دیروز با او آشنا شده‌اید. چون دوستتان را به خوبی می‌شناسید و از لایه‌های شخصیتی‌اش آگاه هستید.

این در مورد شخصیت خیالی شما هم صدق می‌کند.

شما مجبور نیستید بیشتر وقتتان را صرف شخصیت پردازی کند؛ اما باید سن، زندگینامه، روابط عاشقانه و تمام جزئیات شخصیت اصلی داستانتان را بدانید حتی اگر قرار نیست از هیچ‌کدامشان در داستان کوتاهتان استفاده کنید.

چون هرچه بهتر شخصیت داستان کوتاه خود را بشناسید، بهتر می‌توانید آن را به مخاطبین معرفی کنید.

دوست دارید سخنرانی تان  را گفتن داستان جذاب تر کنید؟ این مقاله را بخوانید:

هنر داستان گویی در سخنرانی

گام دوم:

یک مقدمه حرفه‌ای و جذاب

خوشبختانه، روند کلی برای یک داستان کوتاه بسیار ساده‌تر از یک رمان بلند است، اما من هنوز توصیه می‌کنم که مقدمه داستانتان را منسجم و جذاب بنویسید و برایش به اندازه کافی وقت بگذارید.

این برای کسانی که حتی حال خواندن یک داستان کوتاه را ندارند و به خواندن مقدمه هر کتاب اکتفا می‌کنند، مفید است.

مقدمه باید شامل طرح کلی داستان کوتاه شما باشد.

خیال کنید در آسانسور هستید و تنها سه دقیقه وقت دارید تا داستانتان را برای یک شخص ناآگاه و غریبه، تعریف کنید.
به او چه خواهید گفت؟

در مقدمه داستان کوتاه این موارد را بیاورید:

• محور داستان کوتاهتان بر پایه چیست؟
• چگونه داستان را شروع خواهید کرد؟
• چه اتفاقی در «نقطه اوج» می‌افتد (بله حتی داستان‌های کوتاه هم نقطه اوج دارند!)
• حل مسئله اصلی
• پایان بندی

به یاد داشته باشید که داستان کوتاهتان می‌تواند به طور ناگهانی پایان یابد و یا می‌توانید آن را تا زمانی که یک پایان رضایت‌بخش دارید، کش بدهید.

تمام این موارد البته می‌توانند مطابق با سلیقه و میل نویسنده تغییر پیدا کنند.

گام سوم:

با چیزی غیر عادی شروع کنید

برای جلب نظر خوانندگان باید با چیزی شروع کنید که توجه‌ها را به سوی خودش جلب کند.

خوب بودن شروع داستان لزوماً به معنای عجیب و غریب بودن آن نیست. در عین سادگی می‌توانید جذاب شروع کنید.

به شروع داستان کوتاه کباب غاز از محمدعلی جمال زاده دقت کنید که چطور ساده و گیرا آغاز شده است:

شب عید نوروز بود و موقع ترفیع رتبه. در اداره با هم قطارها قرار مدار گذاشته بودیم که هرکس اول ترفیع رتبه یافت، به عنوان ولیمه یک مهمانی دسته جمعی کرده، کباب غاز صحیحی بدهد دوستان نوش جان نموده و به عمر عزتش دعا کنند.

زد و ترفیع رتبه به اسم من درآمد.

اینک روز دوم عید است و تدارک پذیرایی از هر جهت دیده شده است. علاوه بر غاز معهود، آش جو اعلا و کباب بره ممتاز و دو رنگ پلو چند جور خورش با تمام مخلفات روبه راه شده است. در تختخواب گرم و نرم تازه‌ای که از جمله اسباب جهاز خانم است لم داده که عیالم وارد شد و گفت جوان دیلاقی مصطفی نام آمده می‌گوید پسرعموی تنی تو است. مشغول تماشا و ورانداز این مخلوق کمیاب و شیء عجیب بودم که عیالم هراسان وارد شد و گفت: خاک به سرم مرد حسابی، آگه امروز این غاز را برای مهمان‌های امروز بیاوریم، برای مهمان‌های فردا از کجا غاز خواهی آورد؟

مصطفی گفت: اگر ممکن باشد شیوه‌ای سوار کرد که امروز مهمان‌ها دست به غاز نزنند… وقتی درست آن را در زوایا و خفایای خاطر و مخیله نشخوار کردم، معلوم شد آن‌قدرها هم نامعقول نیست.

وقتی سر دماغ آمدم خندان و شادمان روبه مصطفی نموده گفتم: اولین بار است که از تو یک حرف درست حسابی می‌شنوم. نزدیک‌تر بیا. بیا روی این صندلی مخملی پهلوی خودم بنشین…

مثال معروف دیگر، آغاز داستان کوتاه «داستان کریسمس» از ویلیام اهنری است.

آقای هنری با این قضیه شروع می‌کند که شخصیت اول داستان فقط مقدار بسیار کمی پول دارد و می‌گوید روز بعد کریسمس است و او باید بتواند تا روز آینده یک ساعت را با قیمتی بالا بخرد.

این موضوع از حد معمول خارج است زیرا بسیاری از خوانندگان می‌دانند که داشتن چنین پولی کمی قبل از کریسمس معمولی نیست. احساسات خوانندگان با شخصیت اول داستان همراه می‌شود و داستان ادامه پیدا می‌کند…

گام چهارم:

پیش‌نویس نوشتن داستان کوتاه را در سریع‌ترین زمان انجام دهید

نوشتن سریع پیش نویس به شما کمک می‌کند که از دام کامل گرایی خلاص شوید.

کامل گرایی برای داستان کوتاه که باید مفید و مختصر باشد یک سم مضاعف است.

چرا که شما باید از بسیاری از ایده‌ها و خواسته‌هایتان صرف نظر کنید تا مفیدترین و بهترین چیزهایی که در ذهن دارید را روی کاغذ بیاورید.

نگران ویرایش یا پاک کردن داستان در حال حاضر نباشید. فقط سعی کنید یک پیش نویس کوتاه از داستان کوتاهتان آماده کنید.

هر چه باشد، شما نمی‌توانید ویرایش‌های خوبی را تا زمانی که می‌دانید داستان به طور کامل به نظر می‌رسد، انجام دهید.

بر روی نوشتن پیش‌نویس اولیه خود تمرکز کنید تا بتوانید به مرحله بعدی حرکت کنید.

گام پنجم:

داستان کوتاه خود را ویرایش کنید

بعد از نوشتن طرح کلی و پیش نویس داستان، وقت ویرایش است.

بیشتر اوقات، پیش‌نویس شما تنها استخوان‌ بندی کار را نشان می‌دهد و در مرحله ویرایش، خطوط، لحن، نوع نگاه به شخصیت‌ها و جملات بازنویسی می‌شوند و تغییر می‌یابند.

وقتی ویرایش می‌کنید، گویی یک خانه خالی و درب و داغان را رنگ‌آمیزی می‌کنید، برایش لامپ می‌گذارید، درهایش را تعمیر می‌کنید و رنگی تازه به آن می‌بخشید.

در ویرایش:
افعال ضعیف قبلی را با افعال قوی جایگزین کنید.
جملات را دوباره بنویسید و از درست بودنشان مطمئن شوید.
تشبیهات و استعاره‌ها را مجدداً بازنویسی کنید.
تصویرسازی قوی‌تری انجام دهید.
جزئیات را مجدداً نگاه کنید و ببینید لازم است چه جزئیات دیگری برای همراهی کامل مخاطب در اختیار او قرار دهید.
و …

گام ششم:

نوبت عنوان است

این مرحله، یکی از سخت‌ترین مراحل نوشتن داستان کوتاه است. در عین حال که ساده به نظر می‌رسد.

تیتر نویسی و نوشتن عنوان برای کتاب باید خلاقانه، مرتبط و در عین حال جذاب باشد.

پیشنهاد می‌کنم برای اینکه عنوان داستان کوتاه خود را انتخاب کنید، به عنوان ده‌ها داستان کوتاه مشهور نگاهی بیندازید.

از نویسندگان ایرانی این بزرگان پیشنهاد می‌شوند:
بیژن نجدی
هوشنگ گلشیری
غلامحسین ساعدی
سیمین دانشور
صادق هدایت

و از نویسندگان خارجی داستان کوتاه به این نفرات رجوع کنید:

آنتوان چخوف
نیکلای گوگول
ارنست همینگوی
خورخه لوئیس بورخس
ساموئل بکت
او. هنری
گی دو موپاسان
جروم دیوید سالینجر
ریموند کارور
ادگار آلن پو

گام هفتم:

بازخورد بگیرید

شما بعد از نوشتن و ویرایش داستان کوتاه به بازخورد نیاز خواهید داشت.

به منظور یادگیری و بهبود و اطمینان از اینکه پیام شما به همان شکل مطلوب به دست مخاطب خواهد رسید، لازم است از دریچه چشم‌های تازه (به جز چشم‌های خودتان) به داستانتان نگاه کنید؛ و این لزوم بازخورد را نشان می‌دهد.

واقعیت ساده این است که ما بیش از حد به نوشته‌های خود نزدیک هستیم. باید کسی از دور به نوشته ما نگاه کند و به ما از جزئیات داستانمان بگوید.

اجازه دادن به دیگران برای خواندن داستان کوتاه شما و ارائه بازخورد یکی از بهترین راه‌ها برای بهبود و اطمینان از این است که داستانتان چه اثراتی خواهد داشت.

گام هشتم:

تمرین و تمرین و تمرین

هیچ‌کس نمی‌تواند به شما بگوید چطور داستان کوتاه بنویسید. تنها راه بهتر شدن در نویسندگی تمرین زیاد است. چه خواندن و چه نوشتن.

استیون کینگ نویسنده سرشناس آمریکایی می‌گوید:

«برای نویسنده شدن، دو کار قطعی وجود دارد: بیشتر خواندن و بیشتر نوشتن. هیچ راه بهتری برای نویسنده شدن سراغ ندارم.»

هر چه بیشتر این کار را انجام دهید، بیشتر پیشرفت خواهید کرد؛ بنابراین بر روی نوشتن تعداد مشخصی از داستان‌های کوتاه در طول هفته یا ماه تمرکز کنید و به آن پایبند باشید. حتی اگر برایتان خیلی سخت است.

گام نهم:

برای یک داستان کوتاه حداقل 30 دقیقه هر روز وقت بگذارید

علاوه بر تمرین زیاد، هر روز نوشتن بسیار مهم است.

اگر واقعاً می‌خواهید پیشرفت خود را سرعت ببخشید یک چالش برای خودتان ایجاد کنید.

از زمان شروع یک داستان کوتاه تا اتمام آن هر روز برایش وقت بگذارید. دستکم نیم ساعت در روز.

گام دهم:

بر روی دادن یک پیام واحد و مشخص، تمرکز کنید

اغلب داستان کوتاه‌های مشهور به خاطر تأثیرگذاری و انتقال یک پیام ویژه شهرت یافته‌اند.

هر داستان کوتاه برای تأثیرگذار بودن یابد یک موضوع اصلی و محوری داشته باشد.

این می‌تواند چیزی باشد که دغدغه شماست، علاقه شماست یا چیزی است که نیاز آن در مردم و مخاطبین شما حس می‌شود.

موضوعاتی را مطرح کنید که برای شما مهم هستند و داستان کوتاه خود را حول این محورها به کار بگیرید.

این برای خوانندگان بسیار رضایت‌بخش خواهد کرد.

گام آخر:

یک پایان بندی دلپذیر…

هیچ‌کس دوست ندارد روی داستانی که پایان درست‌وحسابی‌ای ندارد، وقتش را تلف کند.

اشکالی ندارد که داستان کوتاه شما یک پایان بندی حل نشده، باز یا عجیب و غریب داشته باشد؛ اما نباید مخاطب را سردرگم رها کند.

این بار که فیلم و سریال‌های خوب می‌بینید یا داستان‌های مشهور کوتاه می‌خوانید، حتماً به پایان بندی‌ها آن‌ها بیشتر دقت کنید.

به زودی 20 ایده خوب برای نوشتن داستان کوتاه و تمرین در این زمینه برای شما در این مقاله قرار خواهد گرفت.