اعتماد به نفس کاذب چیست و چه معایبی دارد؟
سرفصل های مهم این مقاله
اعتماد به نفس کاذب چیست؟ حتما بارها این کلمه را شنیدید که می‌گویند شخصی دارای اعتماد به نفس کاذب است و سوالی برایتان پیش آمده که معنی آن چیست؟ و یا به دنبال جوابی بودید ک مگر می‌شود اعتماد به نفس هم کاذب باشد؟ باید ابتدا به این سوال پاسخ بدهیم که بله اعتماد به نفس کاذب هم وجود دارد اما به چه صورتی است را در ادامه متن مطالعه کنید و پاسخ تمام سوالات خود را دریافت نمایید.
ابتدا این فیلم 7 دقیقه‌ای راجع به «اعتماد به نفس کاذب» را حتماً ببینید:
قبلا در مورد اینکه اصلا « اعتماد به نفس چیست؟ » مقاله مهمی نوشته‌ایم. اکنون به سراغ اعتماد به نفس کاذب می‌رویم. همه ما بارها و بارها حس کرده‌ایم که فردی دارای اعتماد به نفس کاذب است. حال سؤال این است که اصلاً اعتماد به نفس کاذب چیست؟ چه دلایل و نشانه‌هایی دارد؟ آیا آسیب‌زاست؟ چگونه می‌توان جلوی آن را گرفت؟ همه این‌ها سؤالاتی هستند که در این مقاله بررسی می‌کنیم.
اعتماد به نفس کاذب چیست؟
به‌صورت کلی اعتماد به نفس به معنی اعتماد به توانایی‌های و مهارت‌هایمان است. حال اعتماد به نفس کاذب نوعی باور خیالی و دروغین به توانایی‌هایمان است. در واقع ما ادعا می‌کنیم که توانایی خاصی را داریم ولی در واقعیت آن توانایی را نداریم. برای مثال یک فرد ممکن است که ادعا کند مهارت‌های ارتباطی بسیار قوی‌ای دارد. بااین‌حال در ارتباطاتش بسیار ضعیف عمل کند. به این نوع اعتماد به خود، اعتماد به نفس کاذب (False confidence) گفته می‌شود (1) در واقع فردی که اعتماد به نفس کاذب دارد به نوعی تلاش می‌کند که به دیگران بفهماند که اعتماد به نفس دارد ولی واقعیت این است که ریشه اعتماد به نفس کاذب در نوعی بی‌اعتمادی نسبت به خودمان نهفته است.
مثال‌هایی از اعتماد به نفس کاذب | شما هم گیر افتاده‌اید؟
چند مثال در مورد اعتماد به نفس کاذب با هم بخوانیم. آیا شما در این موقعیت‌ها گیر افتاده‌اید؟
- شخصی فکر می‌کند خیلی باهوش است! او برای آزمون استخدامی‌ای که در پیش دارد، مطالعه نمی‌کند. او انتظار گرفتن یک نتیجه خیلی خوب را دارد. اما بر خلاف انتظارش، از میانگین کلاس هم نمرات کمتری می‌گیرد!
- فردی گمان می‌کند بازاریاب حرفه‌ای است و سعی نمی‌کند علمش را به روز کند. او محصول تازه شرکت را سعی کرد به روشی قدیمی بفروشد. او در این کار شکست خورد. چون به اندازه کافی مطالعه و تحقیقات لازم را انجام نداد و فکر کرد محصول جدید را هم باید درست عین محصولات پیشین بفروشد.
- او فکر می‌کند مسیریابی را خیلی خوب بلد است! آنقدر به خودش مطمئن است که استفاده از نقشه و مسیریاب را عیب و عار می‌پندارد! در نتیجه او وقتی برای اولین بار می خواست به آبادان سفر کند، گم شد و نزدیک به 10 کیلومتر را با ماشین، اضافه طی کرد!
اعتماد به نفس کاذب، عقده برتری و عقده حقارت
با توجه به تعریفی که بالاتر از اعتماد به نفس کاذب کردیم، می‌توان گفت که افرادی که اعتماد به نفس کاذب دارند، به نوعی تلاش می‌کنند که به دیگران ثابت کنند که از دیگران برتر هستند. آلفرد آدلر این تلاش افراطی برای اثبات برتر بودن را عقده برتری (Superiority complex) می‌ماند (2). حال سؤال این است که این تلاش برای برتر بودن ریشه در چه دارد؟ آلفرد آدلر عقده دیگری را به نام عقده حقارت (inferiority complex) برای پاسخ به این به پرسش مطرح می‌کند (3)
آدلر توضیح می‌دهد که همه ما انسان‌ها در کودکی طرد شدن، تحقیر شدن و دوست داشته نشدن را تجربه کرده‌ایم و ضعف‌ها و نقاط تاریک شخصیتی خودمان را داریم. به همین خاطر همه ما به نوعی احساس حقارت می‌کنیم. زمانی که ما نتوانیم احساس حقارتمان را در خود هضم کنیم، آن را کاملاً انکار می‌کنیم و عکس آن را نشان می‌دهیم.
جفری یانگ در کتاب «زندگی خود را دوباره بیافرینید» این نوع واکنش را «ضد حمله» می‌نامد. برای مثال من که از درون احساس حقارت می‌کنم تبدیل به فردی خودپسند و برتری‌جو می‌شوم. فردی که همش از دیگران انتقاد می‌کند تا بتواند برتری خود را اثبات برساند. در واقع در اینجا من برای اینکه صدای انتقادگر درونی خودم را خفه کنم مدام از دیگران انتقاد می‌کنم.
با توجه به دیدگاه آدلر می‌توان گفت که اعتماد به نفس کاذب نیز نوعی ضد حمله به احساس حقارت درونی است. در واقع من ازآنجایی‌که شدیداً نسبت به خود بی‌اعتمادم، تلاش می‌کنم که با نشان دادن تصویری غیرواقعی از خودم آن صدا و حقارت درونی را خاموش کنم و به دیگران ثابت کنم که توانا و با مهارت هستم. از این دیدگاه اعتماد به نفس کاذب نه‌تنها نوعی اعتماد به خود محسوب نمی‌شود بلکه دقیقاً نوعی بی‌اعتمادی به خود است.
نشانه‌های اعتماد به نفس کاذب
فردی که اعتماد به نفس کاذب دارد ممکن است نشانه‌های مختلفی را از خود بروز دهند. برای مثال آن‌ها ممکن است مدام در مورد برتری خود از دیگران سخن بگویند؛ و یا ادعا کنند که در همه مسائل مهارت و توانایی دارند. این افراد برای عدم روبرویی با ضعف و حقارت درونی خود و انکار آن، سعی می‌کنند در همه زمینه‌ها خود را فردی توانا و با مهارت معرفی کنند.
اعتماد به نفس کاذب چه چیزهایی نیست؟
ما برخی مفاهیم را با «اعتماد به نفس کاذب» اشتباه می‌گیریم.
1. پررو بودن
خیلی مواقع ما آدم‌های پررو را افرادی با اعتماد به نفس کاذب می نامیم. به نظر من چنین تعریفی درست نیست! آن‌ها خیلی بیش از حد به آدم نزدیک می‌شوند، رعایت حریم خصوصی را نمی‌کنند و معمولاً وقحی و گستاخ هستند! بعضی وقت‌ها جاپلوسی و غلو می‌کنند. و در کارهایی که ربطی به آن‌ها ندارد، دخالت می‌کنند.
2. خودشیفتگی و تکبر
از مشخصات افراد خودشیفته این است که تصویری اغراق آمیز و تحریف شده از خود در ذهن دارند و ضمن مهم دانستن خود، نیازمند توجه و تحسین بیش از حد از جانب دیگران هستند. به بیان ساده‌تر خود را برتر از دیگران می دانند. این درحالی است که خود نسبت به سایر افراد احساس توجه و همدلی خاصی ندارند و از آشفتگی در روابط رنج می‌برند. جالب است بدانید افراد خودشیفته، معمولاً یک عزت‌نفس شکننده و آسیب پذیر دارند که در برابر کوچک‌ترین انتقادی می‌شکند.
3. توهم!
افرادی که در کاری حسابی ادعا دارند، اما مهارت انجام آن کار را واقعا ندارند. کسانی که فکر می‌کنند دانای کل هستند و در واقع نسبت به هرچیزی یک «توهم دانستن» دارند!
چند تفاوت اعتماد به نفس کاذب و واقعی با تصویر
چرا باید اعتماد به نفس کاذب را از بین ببریم؟
اعتماد به نفس کاذب در واقع گونه‌ای از زندگی در خیال و توهم است. جان فردریکسون در کتاب «دروغ‌هایی که به خود می‌گوییم» می‌گوید: «میزان رنج ما متناسب با فاصله ما از واقعیت است»
در واقع ما به میزانی که از واقعیت فاصله بگیریم، به همان میزان نیز رنج‌هایی بیشتری را متحمل می‌شویم. پس ضروری است که ما دروغ‌هایمان به خود را بسوزانیم و به واقعیت اجازه دهیم که بر زندگی ما حکم‌فرما باشد.
فردی که اعتماد به نفس کاذب دارد در واقع به نوعی از واقعیت خود وزندگی‌اش فرار می‌کند و آن را انکار می‌کند. رویکردهای درمانی مختلف همگی به اتفاق شفا و درمان ما را در به آغوش گرفتن واقعیت می‌بینند. فردی که اعتماد به نفس کاذب دارد نه‌تنها واقعیت و ناتوانی‌های خود را به رسمیت نمی‌شمارد بلکه آن‌ها را نیز انکار می‌کند. به همین خاطر احتمالاً این انکار آن‌ها را با رنج‌های زیادی روبه‌رو کند.
معایب اعتماد به نفس کاذب
با برخی از مهم‌ترین مضرات و معایب اعتماد به نفس کاذب آشنا شوید:
1. اعتماد به نفس کاذب و چالش‌های اخلاقی
افراد در اثر اعتماد به نفس کاذب ممکن است مسائل اخلاقی را دست‌کم بگیرند. مطالعات نشان داده است، وقتی پای قضاوت و داوری به میان آید، بیشتر مردم فکر می‌کنند از دیگران اخلاقی‌تر عمل می‌کنند.
مثلاً، نتایج یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که بیش از نیمی از افراد خود را به لحاظ اخلاقی در ده درصد بالای جامعه می‌دانند. (4) و خیلی‌ها به‌سادگی گمان می‌کنند آدم‌های خیلی خوبی هستند و در هر چالش اخلاقی کار درست را انجام می‌دهند. این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز چالش‌های اخلاقی بین ما و دیگران شود.
2. اعتماد به نفس کاذب و کارِ بدون فکر
اعتماد به نفس کاذب می‌تواند باعث شود فرد بدون فکر کافی، کاری را انجام دهد و این درست جایی است که احتمال سر زدن عمل غیراخلاقی و یا عمل بد، بسیار بالا می‌رود.
دانیل کانمَن، دانشمند سرشناس علوم شناختی، اعتماد به نفس کاذب را یک خطای شناختی خطرناک می‌داند و معتقد است قوه قضاوت و داوری ما نسبت به این خطا، آسیب‌پذیر است. نتایج یک پژوهش آمریکا نشان می‌دهد 93 درصد افراد بر این باورند که کیفیت رانندگی‌شان از میانگین جامعه بالاتر است درحالی‌که این قضیه به لحاظ آماری غیرممکن است! (5)
یک زبان دیگر «اعتماد به نفس کاذب» دیگر این است که راه را برای خطاهای شناختی دیگر هموار می‌کند. به‌بیان‌دیگر اعتماد به نفس کاذب، باعث می‌شود که خود را به‌دوراز خطا بدانیم. در چنین شرایطی فرد به‌راحتی در دام انواع خطاهای دیگر شناختی می‌افتد.
فرض کنید در بازار بورس چند سهم مهم و عمده خریده‌اید که چند سال است حسابی سود می‌دهد. این می‌تواند اطمینان خاطرتان را آن چنان بالا ببرد که این تصور ار در شما ایجاد کند که «هر سهمی که شما دست رویش بگذارید ردخور ندارد».
در چنین مواقعی فرد فقط بر اساس آنچه به دلش می‌نشیند عمل می‌کند نه آنچه واقعاً دارد اتفاق می‌افتد. بیشتر افراد فکر می‌کنند از دیگران اخلاق‌مدارتر، باهوش‌تر، حرفه‌ای تر و صادق‌تر هستند. واقعیت اما این است که اغلب افراد معمولاً در یک حد هستند. فرد در اثر اعتماد به نفس کاذب انتظاراتی غیرواقعی پیدا می‌کند و در نتیجه در برابر شکست و ناامیدی آسیب‌پذیر می‌شود.
3. اعتماد به نفس کاذب و فاجعه‌های مرگ‌بار
اگر کمی در حوادث و فجایعی مثل غرق شدن تایتانیک، فاجعه اتمی چرنوبیل، نابودی فضاپیماهای کلمبیا و چَلنجِر و لکه نفتی خلیج مکزیک در سال 2010 دقت کنیم، می‌بینیم که این فجایع تا حدی بر اثر اعتماد به نفس کاذب به وجود آمده‌اند.
خود را خیلی دست بالا گرفتن، به شکل‌های مختلف ظاهر می‌شود، گاهی فرد به‌صورت کاذب فکر می‌کند بر اوضاع مسلط است درحالی‌که مدت‌هاست کنترل اوضاع از دستش خارج شده. اعتماد به نفس کاذب باعث اشتباه محاسبه در برنامه‌ریزی می‌شود. فرد بهره‌وری خود را دست بالا گرفته، در محاسبه مدت زمان مورد نیاز دچار خطا می‌شود و پایان کار به تأخیر می‌افتد.
رولف دابلی در کتاب «هنر شفاف اندیشیدن» می‌گوید اعتماد به نفس کاذب چنان می‌تواند رشد کند که فرد همه تصمیمات را بر اساس نظرات خودش بگیرد و هیچ توجهی به واقعیت‌ها و مشورت‌های کارشناسان نکند.
چطور با اعتماد به نفس کاذب مقابله کنیم؟
همان‌طور که گفتیم اعتماد به نفس کاذب ریشه در ناتوانی ما در پذیرش ضعف‌هایمان و دوری از خود دارد. به همین خاطر برای رفع آن و بهبود شرایط زندگی لازم است با کمک از متخصصین بر روی شناخت خود بیشتر وقت بگذاریم و به‌جای فرار از ضعف‌ها آن‌ها را در آغوش بگیریم و بر روی بهبودشان کار کنیم. در واقع فردی که به دروغ به خود اعتماد دارد می‌تواند به روانشناس مراجعه کند و به دنبال چرایی این دروغ بگردد. چرا من به خود دروغ می‌گویم؟ چه کمبودی در من باعث می‌شود که خود را آن گونه که نیستم نمایش دهم؟ چه چیزی در من کم است که با ادعاهای مختلف تلاش می‌کنم آن را در خود پر کنم؟
همه این‌ها سؤالاتی هستند که ما با مراجعه به روانشناس می‌توانیم موردبررسی قرار دهیم و روانشناس می‌تواند به ما کمک کند که به‌جای ادعای توانا بودن، ناتوانی‌های خود را بپذیریم و برای تبدیل‌شدن به فردی توانا تلاش کنیم. این‌گونه روز به روز ما توانایی‌های واقعی‌مان را می‌بینیم و دیگر نیازی به تلاش برای اثبات خود به دیگران نمی‌بینیم. درنهایت ما به فردی تبدیل می‌شویم که ناتوانی‌های خود را در حوزه‌های خاصی پذیرفته و در حوزه‌های دیگری نیز اعتماد بیشتری به خود دارد. این‌گونه ما با واقعیت زندگی‌مان ارتباط بیشتری داریم و در دنیای واقعی‌تری زندگی می‌کنیم و به طبع زندگی بهتری نیز خواهیم داشت.
سخن پایانی
در این مقاله ما اعتماد به نفس کاذب را به‌صورت دقیق موردبررسی قرار دادیم. اعتماد به نفس کاذب در واقع نوعی بی‌اعتمادی به خودمان است. فردی که اعتماد به نفس کاذب دارد برخلاف ظاهرش، در واقعیت اعتمادی به خود و توانایی‌هایش ندارد و بسیار متزلزل است. به همین خاطر ضروری است که با شناخت بیشتر از خود، از میزان این شکنندگی و تزلزل کمتر کند. یک روانشناس خوب قطعاً می‌تواند در این مسیر به ما کمک کند.
با این دوره، اعتماد به نفس واقعی را یاد بگیرید!
یک بسته فوق‌حرفه‌ای؛ با یادگیری علمی مهارت اعتماد به نفس یک سر و گردن از همه بالاتر باش… بسته فوق‌العاده کاربردی «اعتماد به نفس» را تهیه کنید و اثرات عمیق و بزرگش را ببینید.!
